Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

caput Sil

  • 1 caput

    căpŭt, căpĭtis, n.    - voir l'article caput de Gaffiot.    - orth. kaput Vel. Gram. 7,53,7; CIL 14, 2112, etc.; capud CIL 7, 897 --- abl. capiti Virg. En. 7, 668; Catul. 68, 124. [st1]1 [-] tête.    - dammare capitis: condamner à mort.    - caput operire, Cic.: se couvrir la tête.    - caput aperire, Cic.: se découvrir la tête.    - capita aut navia: tête ou navire (= pile ou face). La pièce jetée portait d'un côté la tête de Janus et de l'autre un navire.    - supra caput esse (= imminere, impendere): [être sur sa tête] = menacer.    - capita conferre, Liv. 2: se rapprocher (pour conférer secrètement).    - ire praecipitem in lutum per caputque pedesque, Cat. 17, 9: s'embourber de la tête aux pieds.    - nec caput nec pedes, Cic. Fam. 7: ni queue ni tête (ni commencement ni fin). [st1]2 [-] tête d'un objet: extrémité, bout, pointe, sommet, cime, racine.    - capita vitium (caput vitis): les racines de la vigne.    - caput arboris: la cime de l'arbre.    - caput allii, Col. 6, 34, 1: tête d'ail, gousse d'ail.    - capita tignorum: les extrémités des poutres.    - caput facere, Plin.: pousser, grossir (en parl. d'un furoncle, d'un bouton). [st1]3 [-] source, origine, embouchure (d'un fleuve).    - capita Rhodani: les embouchures du Rhône, les bouches du Rhône.    - caput amnis, Virg.: la source d'un fleuve.    - Nile, pater, quanam possim te dicere causa aut quibus in terris occuluisse caput? Tib.: Nil, ô père, pourrais-je dire pourquoi et en quelle région tu as caché ta source? [st1]4 [-] individu, personne; tête de bétail.    - in capita: par tête, par personne.    - o lepidum caput, Ter. Ad.: ô le galant homme!    - vae capiti tuo, Plaut. Most.: malheur à toi!    - capita vilissima, Liv.: gens de rien. [st1]5 [-] vie, existence; vie civile, personnalité civile, droits civils.    - capite puniri: être puni de mort.    - capitis damnare, Cic.: condamner à mort.    - reus capitis: accusé d’un crime capital.    - deminutio capitis: perte des droits civils.    - capitis demunitio maxima, Dig.: perte de tous les droits civils et politiques.    - capitis demunitio media, Dig.: perte des droits de famille et de cité. [st1]6 [-] tête (siège de l'intelligence), cervelle.    - incolumi capite es? Hor.: es-tu dans ton bon sens? [st1]7 [-] tête, chef, personnage principal, auteur de; (ville) capitale; point capital, partie essentielle; source, origine.    - ego caput fui argento reperiundo, Plaut. As. 3, 3, 138: c'est moi qui ai pris l'initiative de trouver l'argent.    - sine capite manare res dicitur, Cic.: le bruit court sans qu'on en sache l'origine.    - caput est ut: l'essentiel est que. [st1]8 [-] chapitre, article, sommaire, paragraphe.    - a primo capite legis usque ad extremum, Cic. Agr.: depuis le premier paragraphe de la loi jusqu'au dernier. [st1]9 [-] capital, principal (d'une dette, d'une rente...).    - deducere de capite quod usuris pernumeratum esset, Liv.: déduire du capital ce qu'on avait payé d'intérêts.
    * * *
    căpŭt, căpĭtis, n.    - voir l'article caput de Gaffiot.    - orth. kaput Vel. Gram. 7,53,7; CIL 14, 2112, etc.; capud CIL 7, 897 --- abl. capiti Virg. En. 7, 668; Catul. 68, 124. [st1]1 [-] tête.    - dammare capitis: condamner à mort.    - caput operire, Cic.: se couvrir la tête.    - caput aperire, Cic.: se découvrir la tête.    - capita aut navia: tête ou navire (= pile ou face). La pièce jetée portait d'un côté la tête de Janus et de l'autre un navire.    - supra caput esse (= imminere, impendere): [être sur sa tête] = menacer.    - capita conferre, Liv. 2: se rapprocher (pour conférer secrètement).    - ire praecipitem in lutum per caputque pedesque, Cat. 17, 9: s'embourber de la tête aux pieds.    - nec caput nec pedes, Cic. Fam. 7: ni queue ni tête (ni commencement ni fin). [st1]2 [-] tête d'un objet: extrémité, bout, pointe, sommet, cime, racine.    - capita vitium (caput vitis): les racines de la vigne.    - caput arboris: la cime de l'arbre.    - caput allii, Col. 6, 34, 1: tête d'ail, gousse d'ail.    - capita tignorum: les extrémités des poutres.    - caput facere, Plin.: pousser, grossir (en parl. d'un furoncle, d'un bouton). [st1]3 [-] source, origine, embouchure (d'un fleuve).    - capita Rhodani: les embouchures du Rhône, les bouches du Rhône.    - caput amnis, Virg.: la source d'un fleuve.    - Nile, pater, quanam possim te dicere causa aut quibus in terris occuluisse caput? Tib.: Nil, ô père, pourrais-je dire pourquoi et en quelle région tu as caché ta source? [st1]4 [-] individu, personne; tête de bétail.    - in capita: par tête, par personne.    - o lepidum caput, Ter. Ad.: ô le galant homme!    - vae capiti tuo, Plaut. Most.: malheur à toi!    - capita vilissima, Liv.: gens de rien. [st1]5 [-] vie, existence; vie civile, personnalité civile, droits civils.    - capite puniri: être puni de mort.    - capitis damnare, Cic.: condamner à mort.    - reus capitis: accusé d’un crime capital.    - deminutio capitis: perte des droits civils.    - capitis demunitio maxima, Dig.: perte de tous les droits civils et politiques.    - capitis demunitio media, Dig.: perte des droits de famille et de cité. [st1]6 [-] tête (siège de l'intelligence), cervelle.    - incolumi capite es? Hor.: es-tu dans ton bon sens? [st1]7 [-] tête, chef, personnage principal, auteur de; (ville) capitale; point capital, partie essentielle; source, origine.    - ego caput fui argento reperiundo, Plaut. As. 3, 3, 138: c'est moi qui ai pris l'initiative de trouver l'argent.    - sine capite manare res dicitur, Cic.: le bruit court sans qu'on en sache l'origine.    - caput est ut: l'essentiel est que. [st1]8 [-] chapitre, article, sommaire, paragraphe.    - a primo capite legis usque ad extremum, Cic. Agr.: depuis le premier paragraphe de la loi jusqu'au dernier. [st1]9 [-] capital, principal (d'une dette, d'une rente...).    - deducere de capite quod usuris pernumeratum esset, Liv.: déduire du capital ce qu'on avait payé d'intérêts.
    * * *
        Caput, capitis, pen. cor. La teste, Le chef, Caboche.
    \
        Caesaries capitis. Ouid. La perruque.
    \
        Niues capitis. Horat. Cheveuls blancs comme neige.
    \
        Obductio capitis. Cic. Couvrement.
    \
        Anile caput. Ouid. Teste de vieillard.
    \
        Breue. Horat. Court
    \
        Canum. Plaut. Chenu
    \
        Cornigerum caput. Ouid. Cornu.
    \
        Densum caesarie caput. Oui. Qui ha la perruque grosse et espesse.
    \
        Dirum caput. Seneca. Execrable.
    \
        Humanum. Horat. Teste d'homme.
    \
        Obstipum. Horat. Hinard.
    \
        Piniferum caput Atlantis. Virgil. Le sommet de ceste montaigne fort peuplé de pins.
    \
        Pinigerum caput Fauni. Ouid. Couronné d'un chapeau de pin.
    \
        Timidum caput fuga abdere. Virgil. Cacher sa teste.
    \
        Vacuum. Sil. Le taix de la teste vuyde.
    \
        Abdere caput casside. Oui. Mettre son heaulme, ou son armet.
    \
        Abducere caput ab ictu. Virg. Destourner arriere du coup.
    \
        Abcindere caput ceruicibus. Cic. Couper la teste.
    \
        Agitare caput. Ouid. Remuer, Bransler.
    \
        Aperire caput. Ci. Descouvrir, Oster son bonnet, Se desfuler, Se descouvrir la teste.
    \
        Attollere caput. Ouid. Lever.
    \
        Auertere caput. Seneca. Destourner.
    \
        Auferre caput alicui. Seneca. Luy oster la teste, Le descoler, Descapiter.
    \
        Cinctum caput centum luminibus. Ouid. Environné de cent yeulx.
    \
        Decutere caput alicui. Ouid. Luy abatre la teste.
    \
        Deducere de capite. Cato. Attirer du chef, par medecine.
    \
        Demetere caput ferro. Seneca. Trencher la teste.
    \
        Demittere caput. Virgil. Baisser.
    \
        Demulcere caput alicui. Terent. Luy manier la teste doulcement.
    \
        Caput diminuere. Terent. Rompre et mettre en pieces.
    \
        Distinguere caput acu. Claudia. Separer les cheveuls ca et là avec un poinson, Faire la greve.
    \
        Euincire caput foliis. Virg. Couronner d'un chapeau de fueilles.
    \
        In caput tantum excreuit. Quintil. Il n'est creu que par la teste, Il n'ha que teste.
    \
        Expedire caput laqueis mortis. Horat. Eschapper la mort.
    \
        Extollere caput. Cic. Dresser, ou lever la teste.
    \
        Iactare caput vtroque. Virg. Jecter et demener la teste ca et là.
    \
        Ictum caput. Horat. Frappé du vin.
    \
        Imminuere caput alteri. Plaut. Luy rompre la teste en pieces.
    \
        Impedire caput myrto. Hor. Couronné d'un chapeau de murte.
    \
        Impingere caput parieti. Plin. iunior. Heurter de la teste contre la paroy.
    \
        Inuolutum caput. Cic. Envelopé, Couvert.
    \
        Ligare caput vitta. Seneca. Coeffer.
    \
        Limare caput cum altero. Plaut. Mettre les testes ensemble.
    \
        Obnubere caput. Stat. Couvrir.
    \
        Obterere caput saxo. Lucan. Froisser, Casser.
    \
        Occulere caput. Ouid. Cacher.
    \
        Offendit caput ad fornicem. Quintil. Il a heurté de la teste à l'arc de la voulte.
    \
        Operto capite esse. Cic. Avoir la teste couverte.
    \
        Permulcere caput alicui. Sil. Manier doulcement.
    \
        Praecinctus caput pinu. Ouid. Couronné d'un chapeau de pin.
    \
        Praefigere capita in hastis. Virgil. Ficher au bout des picques ou lances.
    \
        Pulsare caput dextera. Seneca. Frapper.
    \
        Recidere caput. Lucan. Trencher, Couper, Oster, Avaller la teste.
    \
        Reflectere caput. Catull. Tourner derriere.
    \
        Rotare caput ense. Lucan. Couper.
    \
        Scabere caput. Horat. Gratter.
    \
        Summittere caput. Seneca. Baisser.
    \
        Superare aliquem capite. Virgil. Estre plus grand que luy de toute la teste.
    \
        Supponere aliquid capiti. Quintil. Mettre quelque chose dessoubz la teste.
    \
        Testor vtrunque caput. Virgil. Je jure par, etc.
    \
        Velare caput veste. Celsus. hoc est, pileolo, d'un bonnet. Bud.
    \
        Audax. Seneca. Homme hardi.
    \
        Charum. Virgil. Cher ami.
    \
        Impium. Seneca. Homme cruel.
    \
        Ingratum. Seneca. Homme ingrat.
    \
        Insuperabile bello. Ouid. Homme invincible par guerre.
    \
        Periurum. Iuuenal. Homme parjure.
    \
        Exerere caput altius vitiis. Ouid. Vaincre et surmonter les vices, Estre dominateur par dessus les vices, Estre homme de bien.
    \
        Insultare capiti. Virgil. Se mocquer de quelcun, Luy dire ou faire quelque oultrage.
    \
        Obligare votis caput. Hor. S'obliger par veu, Faire veu à Dieu.
    \
        Capite censi. Sallust. Le commun populaire, qui n'ha nuls biens, et qui ne bailloit aux Censeurs par denombrement et declaration autre chose que son nom.
    \
        Capitis diminutio. Paul. Abaissement de son estat.
    \
        Caput, pro Vita. vt, Capitis res est: Id est, de vita periculum est. Plaut. Il y a danger de la vie.
    \
        Causam capitis orare. Cic. Advocasser en cause criminelle.
    \
        Dimicatio capitis. Cic. Combat et different quand la vie y pend.
    \
        Capitis iudicium. Cic. Proces criminel.
    \
        Poenas capitis pendere. Ouid. Perdre la vie par punition, Estre puni de la teste, quand il couste la vie, Estre puni par mort.
    \
        Accusare capitis. Cic. Criminellement, De cas de crime.
    \
        Agitur de capite. Cic. Il est question de la vie, La vie y pend.
    \
        Anquirere capite. Liu. Proceder criminellement contre aucun.
    \
        Condemnare capitis. Cic. Condamner à mourir.
    \
        Damnatus capite. Cic. Condamné à mourir.
    \
        Defendere caput et famam alterius. Cic. La vie et la renommee.
    \
        Dependere caput. Lucan. Couster la vie, Bailler la vie.
    \
        Expendere capite poenas. Tacit. Estre puni par mort.
    \
        Luere capite. Liu. Porter punition de mort.
    \
        Persoluere poenas capite. Seneca. Estre puni de mort.
    \
        Petere caput alicuius. Quintil. Tascher à le faire mourir, ou ruiner.
    \
        Capite suo decernere aliquid. Cic. Vtinam meo solum capite decernerem. Qu'il n'y eust que moy en danger.
    \
        Caput legis aut alicuius rei huiusmodi. Cic. Un article.
    \
        Caput, Sors. Liu. Le sort principal.
    \
        Caput, pro Summa. Cic. Caput autem literarum. Le sommaire des lettres estoit que, etc. Les lettres ne disoyent autre chose, sinon, etc.
    \
        Prima duo capita epistolae tuae. Cicero. Les deux premiers poincts.
    \
        Capita rerum expedire. Plaut. Despescher les principaulx poincts de l'affaire.
    \
        Ad capita rerum peruenias. Plaut. Viens au poinct.
    \
        Praetoris caput existimatioque agitur. Cic. La reputation du Preteur y pend.
    \
        A capite arcessere. Vide ARCESSO. Cic. Querir dés le commencement.
    \
        A capite ducere disputationem. Cic. Commencer une disputation dés le commencement.
    \
        In capita. Vide IN. Liu. Chascun par teste.
    \
        Caput, pro fonte et scaturigine, vt Caput Rheni, apud Horatium. La source.
    \
        Caput fluminis. Caesar. La bouche d'une riviere, par laquelle elle tombe et se descharge en la mer, L'issue.
    \
        Caput scelerum. Plaut. La source et fontaine de meschanceté, L'inventeur.
    \
        Fons et caput Socrates. Cic. La fontaine de philosophie.
    \
        Tu es caput huic rei. Plaut. Tu es le conducteur de cest affaire, Tu meines la besongne, Tu en es le chef.
    \
        Illic est huic rei caput. Terent. Il est le principal conducteur de cest affaire.
    \
        Caput autem est hoc. Cic. Le neud de la besongne.
    \
        Deinde imperatori? deinde more maiorum? deinde, quod caput est, amico? Cic. Qui est le principal.
    \
        Caput est ad bene viuendum securitas. Cic. Le principal poinct.
    \
        Nec caput, nec pes sermonis apparet. Plaut. Il n'y a ne fin ne commencement à tes parolles.
    \
        Nec caput, nec pedes. Cic. Il n'y a ne fin ne commencement en cest affaire, Il est tout touillé et meslé.
    \
        Sine capite manare dicitur res. Cic. Quand on en scait qui est le premier qui a semé le bruit, Quand on ne scait dont viennent ces nouvelles.
    \
        Sine capite aliquid audire. Cic. Ouir des nouvelles sans scavoir qui les a apportees.
    \
        In capite Bithyniae. Plin. iunior. és frontieres.
    \
        Capita in libris. Gell. Les chapitres d'un livre.
    \
        Caput frumenti, vestigalium, etc. Cic. L'article concernant la recepte du blé, et du revenu et domaine de la ville.
    \
        Caput facere dicitur apostema vel furunculus aut abscessus. Plin. Abboutir.
    \
        Mouere syluae capita Seneca. Les sommets et coupets des arbres.
    \
        Capita tignorum. Caesar. Le bout des solives.
    \
        Caput vitis. Colum. Le bout de la souche en la vigne.
    \
        Capita habenae. Cels. Les bous.

    Dictionarium latinogallicum > caput

  • 2 rapio

    răpĭo, pŭi, ptum, 3 (old perf. subj. rapsit, Cic. Leg. 2, 9, 22; part. perf. fem. ex raptabus, Gell. ap. Charis. p. 39 P.), v. a. [root harp; Gr. harpê, a bird of prey, harpagê, harpazô; Lat. rapidus, rapax, rapina, etc.; cf. Sanscr. lup-, lumpāmi, rumpo; Gr. lupê], to seize and carry off, to snatch, tear, drag, draw, or hurry away, = violenter sive celeriter capio (freq. and class.; in Cæs. not at all, and in Cic. mostly in the trop. signif.; cf.: ago, fero, traho, capio, sumo).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., Plaut. Rud. 3, 6, 15; 30; 31:

    quo rapitis me? quo fertis me?

    id. Men. 5, 7, 10; cf. Verg. A. 6, 845; Ov. M. 9, 121:

    quo me cunque rapit tempestas?

    Hor. Ep. 1, 1, 15; cf. id. C. 3, 25, 1:

    sumasne pudenter an rapias,

    snatch, id. Ep. 1, 17, 45; cf. id. S. 1, 5, 76:

    hostes vivos rapere soleo ex acie: ex hoc nomen mihi est (sc. Harpax),

    Plaut. Ps. 2, 2, 60:

    te ex lustris uxor,

    id. As. 5, 2, 84:

    volucri spe et cogitatione rapi a domo,

    Cic. Rep. 2, 4, 7:

    ab aede rapuit funale,

    Ov. M. 12, 247:

    torrem ab aris,

    id. ib. 12, 271:

    deque sinu matris ridentem... Learchum... rapit,

    id. ib. 4, 516 (for which, simply sinu, id. ib. 13, 450):

    hastam, de vulnere,

    id. ib. 5, 137:

    telum,

    Verg. A. 10, 486:

    repagula de posti,

    Ov. M. 5, 120:

    (frondes) altā rapit arbore ventus,

    id. ib. 3, 730:

    vi atque ingratis... rapiam te domum,

    Plaut. Mil. 2, 5, 40:

    aliquem sublimem domum,

    id. As. 5, 2, 18; cf.:

    sublimem,

    id. Mil. 5, 1; id. Men. 5, 7, 6; Ter. And. 5, 2, 20:

    commeatum in naves rapiunt,

    Liv. 41, 3:

    aliquem in jus,

    Plaut. Rud. 3, 6, 21; so,

    in jus,

    id. Poen. 5, 5, 56; Hor. S. 1, 9, 77; 2, 3, 72; cf.:

    in jus ad regem,

    Liv. 1, 26:

    in carcerem,

    Suet. Tib. 11; 61:

    aliquem ad cornuficem,

    Plaut. Poen. 1, 2, 156; id. Bacch. 4, 4, 37:

    ad praetorem,

    id. Aul. 4, 10, 30:

    ad supplicium ob facinus,

    Cic. de Or. 2, 59, 238:

    ad mortem,

    id. Verr. 2, 5, 52, § 138; id. Cat. 1, 10, 27:

    ad tortorem,

    id. Tusc. 5, 5, 13:

    ad poenam,

    Suet. Claud. 10; 37; id. Vit. 14:

    ad consulem,

    Liv. 10, 20:

    matres, virgines, pueros ad stuprum,

    id. 26, 13:

    teneram virginem ad virum,

    Cat. 61, 3 (cf.:

    rapi simulatur virgo ex gremio matris, aut, si ea non est, ex proximā necessitudine, cum ad virum traditur, quod videlicet ea res feliciter Romulo cessit,

    Fest. p. 289 Müll.):

    illum (sc. lembum) in praeceps prono rapit alveus amni,

    Verg. G. 1, 203:

    nec variis obsita frondibus Sub divum rapiam,

    drag into open day, Hor. C. 1, 18, 13. — Poet.:

    Nasonis carmina rapti,

    i. e. torn from his home, borne far away, Ov. P. 4, 16, 1; cf. id. H. 13, 9; Stat. S. 3, 5, 6. —
    B.
    With the idea of swiftness predominating:

    Turnus rapit Totam aciem in Teucros,

    Verg. A. 10, 308:

    rapit agmina ductor,

    Luc. 1, 228:

    agmina cursu,

    Sil. 7, 116:

    legiones,

    Plin. Pan. 14:

    curru rapi,

    Sil. 1, 134:

    quattuor hinc rapimur raedis,

    Hor. S. 1, 5, 86:

    Notus rapit biremes,

    Sil. 17, 276:

    carinas venti rapuere,

    Luc. 3, 46:

    rapit per aequora navem,

    hurries it away, Verg. A. 10, 660; cf.:

    ventis per aequora,

    Ov. M. 14, 470:

    missos currus,

    Hor. S. 1, 1, 114:

    pedes quo te rapiunt,

    id. C. 3, 11, 49:

    arma rapiat juventus,

    snatch up, Verg. A. 7, 340; so,

    arma,

    Ov. M. 2, 603:

    arma manu,

    Verg. A. 8, 220:

    bipennem dextrā,

    id. ib. 11, 651:

    cingula,

    id. ib. 9, 364.—
    2.
    With reflex. pron., to hasten, hurry, tear one ' s self, etc.:

    ocius hinc te Ni rapis,

    Hor. S. 2, 7, 118; cf. Ov. Am. 3, 5, 29:

    se ad caedem optimi cujusque,

    Cic. Phil. 13, 8, 18.—
    C.
    In partic.
    1.
    To carry off by force; to seize, rob, ravish; to plunder, ravage, lay waste, take by assault, carry by force, etc. (very freq.; cf.

    praedor),

    Plaut. Men. 1, 3, 11:

    erat ei vivendum latronum ritu, ut tantum haberet, quantum rapere potuisset,

    Cic. Phil. 2, 25, 62:

    tamquam pilam rapiunt inter se rei publicae statum tyranm ab regibus,

    id. Rep. 1, 44, 68:

    virgines rapi jussit... quae raptae erant, etc.,

    id. ib. 2, 7, 12; 2, 8, 14; so,

    virgines,

    to carry off, abduct, Sall. C. 51, 9; Liv. 1, 9; Quint. 7, 7, 3; 9, 2, 70; Hor. C. 2, 4, 8; Ov. M. 12, 225; id. A. A. 1, 680:

    raptus a dis Ganymedes,

    Cic. Tusc. 1, 26, 65:

    ab Idā,

    Hor. C. 3, 20, 16:

    omne sacrum rapiente dextrā,

    id. ib. 3, 3, 52:

    alii rapiunt incensa feruntque Pergama,

    pillage and plunder, Verg. A. 2, 374 (the Homeric agousi kai pherousi; for which, in prose, ferre et agere; v. ago); cf.:

    rapturus moenia Romae,

    Luc. 3, 99:

    Theumeson,

    to seize by force, Stat. Th. 4, 370:

    Armeniam,

    to plunder, lay waste, Tac. A. 13, 6:

    Karthaginem,

    Sil. 15, 401:

    urbem,

    Stat. Th. 7, 599:

    raptas ad litora vertere praedas,

    Verg. A. 1, 528.— Absol.:

    rapio propalam,

    Plaut. Ep. 1, 1, 10:

    ut Spartae, rapere ubi pueri et clepere discunt,

    Cic. Rep. 4, 5, 11 (Non. 20, 14):

    agunt, rapiunt, tenent,

    id. Rep. 3, 33, 45 Mos.; cf.

    along with trahere,

    Sall. C. 11, 4; id. J. 41, 5;

    with congerere, auferre,

    Mart. 8, 44, 9.— With the idea of rapidity predominating: castra urbesque primo impetu rapere, to conquer rapidly (= raptim capere), Liv. 6, 23, 5 Drak.; so,

    castra,

    Flor. 3, 20, 4; 4, 12, 34:

    Bithyniam,

    id. 3, 5, 6:

    Hispaniam,

    id. 2, 17, 6:

    arces,

    Luc. 6, 14.— Part. perf. subst.
    (α).
    rapta, ae, f., the ravished one, the seduced:

    gratus raptae raptor fuit,

    Ov. A. A. 1, 680; id. H. 5, 97; 13, 55; 16, 339; id. F. 4, 607.—
    (β).
    raptum, i, n., the plunder, that which is stolen:

    rapto vivere,

    to live by robbery, Liv. 7, 25 fin.; 22, 39; 28, 24: Quint. 3, 7, 24; Sen. Ep. 70 fin.; Curt. 3, 10 fin.; Just. 41, 4, 7; Verg. A. 7, 749; Ov. M. 11, 291; id. Tr. 5, 10, 16;

    for which: ex rapto vivere,

    id. M. 1, 144; so,

    rapto gaudere,

    Liv. 29, 6, 3 Drak.:

    rapto potiri,

    Verg. A. 4, 217:

    rapto uti,

    Vell. 2, 73, 3:

    sine rapto vivere,

    id. 2, 32 fin. —
    2.
    To cut off, mutilate ( poet.):

    caput,

    Sil. 15, 807:

    ora gladio,

    id. 7, 704:

    rapuit non dente ferarum,

    Luc. 10, 517.—
    3.
    To carry off suddenly or prematurely by death, to snatch away ( poet. and in post-Aug. prose):

    improvisa leti Vis rapuit rapietque gentes,

    Hor. C. 2, 13, 20; so id. ib. 2, 17, 5; 4, 2, 21; id. Ep. 1, 14, 7; Verg. A. 6, 428; Ov. P. 4, 11, 5; Stat. S. 2, 1, 208; 5, 3, 16; Plin. 7, 8, 6, § 46; Suet. Calig. 7; Just. 2, 2, 13 (but Liv. 3, 50, 8: fato erepta, v. Drak.)— Absol.:

    et labor et durae rapit inclementia mortis,

    i. e. hurries on, Verg. G. 3, 68:

    RAPTA EST = obiit,

    Inscr. Orell. 4475.
    II.
    Transf. ( poet.), of any action or motion which resembles seizing, snatching, etc.:

    flammanm,

    to catch quickly, Verg. A. 1, 176; Ov. M. 3, 374; cf.:

    incendia,

    id. ib. 15, 350: nigrum colorem, to take or assume quickly, id. ib. 7, 289; cf.:

    vim monstri,

    id. ib. 4, 744;

    and v. III.: Halesus Turno feroces Mille rapit populos,

    leads hastily on, Verg. A. 7, 725; cf. id. ib. 10, 178: rapiuntque ruuntque; Litora deseruere, take hold, seize in haste (the cables, etc.), id. ib. 4, 581; cf.:

    scalas, Auct. B. Alex. 20, 4.—Of the gliding movement of a serpent nec rapit immensos orbes per humum,

    sweeps along, Verg. G. 2, 153:

    pars densa ferarum Tecta rapit,

    i. e. range quickly through, Verg. A. 6, 8 Heyne; cf.:

    acrior et campum sonipes rapit,

    Stat. Th. 5, 3.
    III.
    Trop.
    A.
    In gen., to snatch, force, or hurry away:

    fertur quasi torrens oratio, quamvis multa cujusquemodi rapiat,

    Cic. Fin. 2, 1, 3:

    ipsae res verba rapiunt,

    carry along with them, id. ib. 3, 5, 19: aspice me quanto rapiat Fortuna periclo, carries away (the figure taken from a storm at sea), Prop. 1, 15, 3:

    aliquem in deteriorem viam,

    Plaut. Trin. 3, 2, 54; cf.:

    (comoediam) in pejorem partem,

    i. e. to put a bad construction upon, to misconstrue, misrepresent, Ter. Ad. prol. 3: consilium meum in contrariam partem, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 2:

    aliquem in invidiam,

    Cic. Agr. 3, 2, 7:

    opinionibus vulgi rapimur in errorem,

    id. Leg. 2, 17, 43:

    si quis in adversum rapiat casusve deusve,

    Verg. A. 9, 211; Cic. Tusc. 5, 5, 13:

    cum aliqua his ampla et honesta res objecta est, totos ad se convertit et rapit,

    seizes upon, appropriates, id. Off. 2, 10, 37; cf.:

    commoda ad se,

    id. ib. 3, 5, 22:

    victoriae gloriam in se,

    Liv. 33, 11 fin.:

    almum Quae rapit hora diem,

    snatches away, Hor. C. 4, 7, 8; cf.:

    simul tecum solatia rapta,

    Verg. E. 9, 18:

    impetus rapit huc, rapit illuc,

    Stat. Th. 12, 794.—
    B.
    In partic.
    1.
    To carry along or away with passion, to transport, ravish, captivate; and with a designation of the limit, to carry or hurry away, to attract strongly to any thing (usually in a bad sense):

    impetu raptus,

    Quint. 7, 2, 44:

    judicem rapere,

    id. 6, 2, 3; cf. id. 10, 1, 110; 12, 10, 61:

    praedae ac rapinarum cupiditas caeca te rapiebat,

    Cic. Pis. 24, 57:

    amentiā rapi,

    id. Fam. 16, 12, 2:

    furorne caecus, an rapit vis acrior, An culpa?

    Hor. Epod. 7, 13; cf.:

    in medias res auditorem,

    id. A. P. 149:

    utraque forma rapit,

    Prop. 2, 25 (3, 20), 44:

    quem (sc. leonem) cruenta Per medias rapit ira caedes,

    Hor. C. 3, 2, 12:

    rapit omnes ira,

    Sil. 14, 299: hormê, quae hominem huc et illuc rapit, Cic. Off. 1, 28 fin.; cf. Verg. A. 4, 286; 8, 21:

    ad quas (res) plerique inflammati aviditate rapiuntur,

    Cic. Off. 2, 11, 38:

    animus cupidine caecus ad inceptum scelus rapiebat,

    Sall. J. 25, 7:

    ea (cupiditas) ad oppugnandam Capuam rapit,

    Liv. 7, 30 et saep.—In a good sense:

    qui ad divinarum rerum cognitionem curā omni studioque rapiantur,

    Cic. Div. 1, 49, 111:

    rapi ad opes augendas generis humani,

    id. Rep. 1, 2, 3. — Poet., with inf. (for ad aliquid):

    (mundus) rapit aetherios per carmina pandere census,

    Manil. 1, 12.—
    2.
    To seize by violence, to snatch, steal ( poet.): Hippodameam raptis nactu'st nuptiis, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 12, 26 (Trag. v. 398 Vahl.):

    oscula,

    Hor. C. 2, 12, 28; Tib. 1, 4, 53; 55; [p. 1524] 1, 8, 58; cf.:

    Venerem incertam,

    Hor. S. 1, 3, 109; cf.:

    sed rapiat sitiens Venerem,

    but may eagerly seize upon, Verg. G. 3, 137:

    illicitas voluptates,

    Tac. H. 3, 41:

    spem adoptionis acrius in dies,

    id. ib. 1, 13 fin.:

    quo facinore dominationem raptum ierit expediam,

    id. A. 4, 1; cf. id. H. 2, 6.—
    3.
    With the idea of rapidity or haste predominating, to snatch, seize, or lay hold of quickly, to hasten, precipitate ( poet.; in prose only since the Aug. per.): vive, Ulixes, dum licet: Oculis postremum lumen radiatum rape: non dixit cape, non pete; haberet enim moram sperantis diutius sese victurum;

    sed rape,

    Cic. de Or. 3, 40, 162 (from an old poet.):

    rapiamus, amici, Occasionem de die,

    Hor. Epod. 13, 3; so,

    occasionem,

    Juv. 15, 39:

    viam,

    to hasten, Ov. H. 19, 74 Loers; cf.

    iter,

    Sil. 12, 471:

    gressus,

    Luc. 3, 116:

    cursus,

    id. 5, 403:

    letum,

    id. 4, 345:

    bellum,

    to wage suddenly, id. 5, 403:

    nefas,

    to hasten, precipitate, id. 10, 428:

    ut limis rapias, quid prima secundo Cera velit versu,

    may hastily note, Hor. S. 2, 5, 53 al. —In prose:

    raptae prope inter arma nuptiae,

    Liv. 30, 14, 2 Drak.:

    repente impetu facto transitum rapuit,

    Front. Strat. 1, 4, 8:

    inter rapienda momenta periculorum communium,

    Amm. 18, 7, 7 et saep.—
    4.
    In late Lat., to strive for in purchasing:

    exemplaria litterarum certatim,

    Hier. Ep. 57, 2:

    librum totā certatim urbe,

    Sulp. Sev. Dial. 1, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > rapio

  • 3 rapta

    răpĭo, pŭi, ptum, 3 (old perf. subj. rapsit, Cic. Leg. 2, 9, 22; part. perf. fem. ex raptabus, Gell. ap. Charis. p. 39 P.), v. a. [root harp; Gr. harpê, a bird of prey, harpagê, harpazô; Lat. rapidus, rapax, rapina, etc.; cf. Sanscr. lup-, lumpāmi, rumpo; Gr. lupê], to seize and carry off, to snatch, tear, drag, draw, or hurry away, = violenter sive celeriter capio (freq. and class.; in Cæs. not at all, and in Cic. mostly in the trop. signif.; cf.: ago, fero, traho, capio, sumo).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., Plaut. Rud. 3, 6, 15; 30; 31:

    quo rapitis me? quo fertis me?

    id. Men. 5, 7, 10; cf. Verg. A. 6, 845; Ov. M. 9, 121:

    quo me cunque rapit tempestas?

    Hor. Ep. 1, 1, 15; cf. id. C. 3, 25, 1:

    sumasne pudenter an rapias,

    snatch, id. Ep. 1, 17, 45; cf. id. S. 1, 5, 76:

    hostes vivos rapere soleo ex acie: ex hoc nomen mihi est (sc. Harpax),

    Plaut. Ps. 2, 2, 60:

    te ex lustris uxor,

    id. As. 5, 2, 84:

    volucri spe et cogitatione rapi a domo,

    Cic. Rep. 2, 4, 7:

    ab aede rapuit funale,

    Ov. M. 12, 247:

    torrem ab aris,

    id. ib. 12, 271:

    deque sinu matris ridentem... Learchum... rapit,

    id. ib. 4, 516 (for which, simply sinu, id. ib. 13, 450):

    hastam, de vulnere,

    id. ib. 5, 137:

    telum,

    Verg. A. 10, 486:

    repagula de posti,

    Ov. M. 5, 120:

    (frondes) altā rapit arbore ventus,

    id. ib. 3, 730:

    vi atque ingratis... rapiam te domum,

    Plaut. Mil. 2, 5, 40:

    aliquem sublimem domum,

    id. As. 5, 2, 18; cf.:

    sublimem,

    id. Mil. 5, 1; id. Men. 5, 7, 6; Ter. And. 5, 2, 20:

    commeatum in naves rapiunt,

    Liv. 41, 3:

    aliquem in jus,

    Plaut. Rud. 3, 6, 21; so,

    in jus,

    id. Poen. 5, 5, 56; Hor. S. 1, 9, 77; 2, 3, 72; cf.:

    in jus ad regem,

    Liv. 1, 26:

    in carcerem,

    Suet. Tib. 11; 61:

    aliquem ad cornuficem,

    Plaut. Poen. 1, 2, 156; id. Bacch. 4, 4, 37:

    ad praetorem,

    id. Aul. 4, 10, 30:

    ad supplicium ob facinus,

    Cic. de Or. 2, 59, 238:

    ad mortem,

    id. Verr. 2, 5, 52, § 138; id. Cat. 1, 10, 27:

    ad tortorem,

    id. Tusc. 5, 5, 13:

    ad poenam,

    Suet. Claud. 10; 37; id. Vit. 14:

    ad consulem,

    Liv. 10, 20:

    matres, virgines, pueros ad stuprum,

    id. 26, 13:

    teneram virginem ad virum,

    Cat. 61, 3 (cf.:

    rapi simulatur virgo ex gremio matris, aut, si ea non est, ex proximā necessitudine, cum ad virum traditur, quod videlicet ea res feliciter Romulo cessit,

    Fest. p. 289 Müll.):

    illum (sc. lembum) in praeceps prono rapit alveus amni,

    Verg. G. 1, 203:

    nec variis obsita frondibus Sub divum rapiam,

    drag into open day, Hor. C. 1, 18, 13. — Poet.:

    Nasonis carmina rapti,

    i. e. torn from his home, borne far away, Ov. P. 4, 16, 1; cf. id. H. 13, 9; Stat. S. 3, 5, 6. —
    B.
    With the idea of swiftness predominating:

    Turnus rapit Totam aciem in Teucros,

    Verg. A. 10, 308:

    rapit agmina ductor,

    Luc. 1, 228:

    agmina cursu,

    Sil. 7, 116:

    legiones,

    Plin. Pan. 14:

    curru rapi,

    Sil. 1, 134:

    quattuor hinc rapimur raedis,

    Hor. S. 1, 5, 86:

    Notus rapit biremes,

    Sil. 17, 276:

    carinas venti rapuere,

    Luc. 3, 46:

    rapit per aequora navem,

    hurries it away, Verg. A. 10, 660; cf.:

    ventis per aequora,

    Ov. M. 14, 470:

    missos currus,

    Hor. S. 1, 1, 114:

    pedes quo te rapiunt,

    id. C. 3, 11, 49:

    arma rapiat juventus,

    snatch up, Verg. A. 7, 340; so,

    arma,

    Ov. M. 2, 603:

    arma manu,

    Verg. A. 8, 220:

    bipennem dextrā,

    id. ib. 11, 651:

    cingula,

    id. ib. 9, 364.—
    2.
    With reflex. pron., to hasten, hurry, tear one ' s self, etc.:

    ocius hinc te Ni rapis,

    Hor. S. 2, 7, 118; cf. Ov. Am. 3, 5, 29:

    se ad caedem optimi cujusque,

    Cic. Phil. 13, 8, 18.—
    C.
    In partic.
    1.
    To carry off by force; to seize, rob, ravish; to plunder, ravage, lay waste, take by assault, carry by force, etc. (very freq.; cf.

    praedor),

    Plaut. Men. 1, 3, 11:

    erat ei vivendum latronum ritu, ut tantum haberet, quantum rapere potuisset,

    Cic. Phil. 2, 25, 62:

    tamquam pilam rapiunt inter se rei publicae statum tyranm ab regibus,

    id. Rep. 1, 44, 68:

    virgines rapi jussit... quae raptae erant, etc.,

    id. ib. 2, 7, 12; 2, 8, 14; so,

    virgines,

    to carry off, abduct, Sall. C. 51, 9; Liv. 1, 9; Quint. 7, 7, 3; 9, 2, 70; Hor. C. 2, 4, 8; Ov. M. 12, 225; id. A. A. 1, 680:

    raptus a dis Ganymedes,

    Cic. Tusc. 1, 26, 65:

    ab Idā,

    Hor. C. 3, 20, 16:

    omne sacrum rapiente dextrā,

    id. ib. 3, 3, 52:

    alii rapiunt incensa feruntque Pergama,

    pillage and plunder, Verg. A. 2, 374 (the Homeric agousi kai pherousi; for which, in prose, ferre et agere; v. ago); cf.:

    rapturus moenia Romae,

    Luc. 3, 99:

    Theumeson,

    to seize by force, Stat. Th. 4, 370:

    Armeniam,

    to plunder, lay waste, Tac. A. 13, 6:

    Karthaginem,

    Sil. 15, 401:

    urbem,

    Stat. Th. 7, 599:

    raptas ad litora vertere praedas,

    Verg. A. 1, 528.— Absol.:

    rapio propalam,

    Plaut. Ep. 1, 1, 10:

    ut Spartae, rapere ubi pueri et clepere discunt,

    Cic. Rep. 4, 5, 11 (Non. 20, 14):

    agunt, rapiunt, tenent,

    id. Rep. 3, 33, 45 Mos.; cf.

    along with trahere,

    Sall. C. 11, 4; id. J. 41, 5;

    with congerere, auferre,

    Mart. 8, 44, 9.— With the idea of rapidity predominating: castra urbesque primo impetu rapere, to conquer rapidly (= raptim capere), Liv. 6, 23, 5 Drak.; so,

    castra,

    Flor. 3, 20, 4; 4, 12, 34:

    Bithyniam,

    id. 3, 5, 6:

    Hispaniam,

    id. 2, 17, 6:

    arces,

    Luc. 6, 14.— Part. perf. subst.
    (α).
    rapta, ae, f., the ravished one, the seduced:

    gratus raptae raptor fuit,

    Ov. A. A. 1, 680; id. H. 5, 97; 13, 55; 16, 339; id. F. 4, 607.—
    (β).
    raptum, i, n., the plunder, that which is stolen:

    rapto vivere,

    to live by robbery, Liv. 7, 25 fin.; 22, 39; 28, 24: Quint. 3, 7, 24; Sen. Ep. 70 fin.; Curt. 3, 10 fin.; Just. 41, 4, 7; Verg. A. 7, 749; Ov. M. 11, 291; id. Tr. 5, 10, 16;

    for which: ex rapto vivere,

    id. M. 1, 144; so,

    rapto gaudere,

    Liv. 29, 6, 3 Drak.:

    rapto potiri,

    Verg. A. 4, 217:

    rapto uti,

    Vell. 2, 73, 3:

    sine rapto vivere,

    id. 2, 32 fin. —
    2.
    To cut off, mutilate ( poet.):

    caput,

    Sil. 15, 807:

    ora gladio,

    id. 7, 704:

    rapuit non dente ferarum,

    Luc. 10, 517.—
    3.
    To carry off suddenly or prematurely by death, to snatch away ( poet. and in post-Aug. prose):

    improvisa leti Vis rapuit rapietque gentes,

    Hor. C. 2, 13, 20; so id. ib. 2, 17, 5; 4, 2, 21; id. Ep. 1, 14, 7; Verg. A. 6, 428; Ov. P. 4, 11, 5; Stat. S. 2, 1, 208; 5, 3, 16; Plin. 7, 8, 6, § 46; Suet. Calig. 7; Just. 2, 2, 13 (but Liv. 3, 50, 8: fato erepta, v. Drak.)— Absol.:

    et labor et durae rapit inclementia mortis,

    i. e. hurries on, Verg. G. 3, 68:

    RAPTA EST = obiit,

    Inscr. Orell. 4475.
    II.
    Transf. ( poet.), of any action or motion which resembles seizing, snatching, etc.:

    flammanm,

    to catch quickly, Verg. A. 1, 176; Ov. M. 3, 374; cf.:

    incendia,

    id. ib. 15, 350: nigrum colorem, to take or assume quickly, id. ib. 7, 289; cf.:

    vim monstri,

    id. ib. 4, 744;

    and v. III.: Halesus Turno feroces Mille rapit populos,

    leads hastily on, Verg. A. 7, 725; cf. id. ib. 10, 178: rapiuntque ruuntque; Litora deseruere, take hold, seize in haste (the cables, etc.), id. ib. 4, 581; cf.:

    scalas, Auct. B. Alex. 20, 4.—Of the gliding movement of a serpent nec rapit immensos orbes per humum,

    sweeps along, Verg. G. 2, 153:

    pars densa ferarum Tecta rapit,

    i. e. range quickly through, Verg. A. 6, 8 Heyne; cf.:

    acrior et campum sonipes rapit,

    Stat. Th. 5, 3.
    III.
    Trop.
    A.
    In gen., to snatch, force, or hurry away:

    fertur quasi torrens oratio, quamvis multa cujusquemodi rapiat,

    Cic. Fin. 2, 1, 3:

    ipsae res verba rapiunt,

    carry along with them, id. ib. 3, 5, 19: aspice me quanto rapiat Fortuna periclo, carries away (the figure taken from a storm at sea), Prop. 1, 15, 3:

    aliquem in deteriorem viam,

    Plaut. Trin. 3, 2, 54; cf.:

    (comoediam) in pejorem partem,

    i. e. to put a bad construction upon, to misconstrue, misrepresent, Ter. Ad. prol. 3: consilium meum in contrariam partem, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 2:

    aliquem in invidiam,

    Cic. Agr. 3, 2, 7:

    opinionibus vulgi rapimur in errorem,

    id. Leg. 2, 17, 43:

    si quis in adversum rapiat casusve deusve,

    Verg. A. 9, 211; Cic. Tusc. 5, 5, 13:

    cum aliqua his ampla et honesta res objecta est, totos ad se convertit et rapit,

    seizes upon, appropriates, id. Off. 2, 10, 37; cf.:

    commoda ad se,

    id. ib. 3, 5, 22:

    victoriae gloriam in se,

    Liv. 33, 11 fin.:

    almum Quae rapit hora diem,

    snatches away, Hor. C. 4, 7, 8; cf.:

    simul tecum solatia rapta,

    Verg. E. 9, 18:

    impetus rapit huc, rapit illuc,

    Stat. Th. 12, 794.—
    B.
    In partic.
    1.
    To carry along or away with passion, to transport, ravish, captivate; and with a designation of the limit, to carry or hurry away, to attract strongly to any thing (usually in a bad sense):

    impetu raptus,

    Quint. 7, 2, 44:

    judicem rapere,

    id. 6, 2, 3; cf. id. 10, 1, 110; 12, 10, 61:

    praedae ac rapinarum cupiditas caeca te rapiebat,

    Cic. Pis. 24, 57:

    amentiā rapi,

    id. Fam. 16, 12, 2:

    furorne caecus, an rapit vis acrior, An culpa?

    Hor. Epod. 7, 13; cf.:

    in medias res auditorem,

    id. A. P. 149:

    utraque forma rapit,

    Prop. 2, 25 (3, 20), 44:

    quem (sc. leonem) cruenta Per medias rapit ira caedes,

    Hor. C. 3, 2, 12:

    rapit omnes ira,

    Sil. 14, 299: hormê, quae hominem huc et illuc rapit, Cic. Off. 1, 28 fin.; cf. Verg. A. 4, 286; 8, 21:

    ad quas (res) plerique inflammati aviditate rapiuntur,

    Cic. Off. 2, 11, 38:

    animus cupidine caecus ad inceptum scelus rapiebat,

    Sall. J. 25, 7:

    ea (cupiditas) ad oppugnandam Capuam rapit,

    Liv. 7, 30 et saep.—In a good sense:

    qui ad divinarum rerum cognitionem curā omni studioque rapiantur,

    Cic. Div. 1, 49, 111:

    rapi ad opes augendas generis humani,

    id. Rep. 1, 2, 3. — Poet., with inf. (for ad aliquid):

    (mundus) rapit aetherios per carmina pandere census,

    Manil. 1, 12.—
    2.
    To seize by violence, to snatch, steal ( poet.): Hippodameam raptis nactu'st nuptiis, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 12, 26 (Trag. v. 398 Vahl.):

    oscula,

    Hor. C. 2, 12, 28; Tib. 1, 4, 53; 55; [p. 1524] 1, 8, 58; cf.:

    Venerem incertam,

    Hor. S. 1, 3, 109; cf.:

    sed rapiat sitiens Venerem,

    but may eagerly seize upon, Verg. G. 3, 137:

    illicitas voluptates,

    Tac. H. 3, 41:

    spem adoptionis acrius in dies,

    id. ib. 1, 13 fin.:

    quo facinore dominationem raptum ierit expediam,

    id. A. 4, 1; cf. id. H. 2, 6.—
    3.
    With the idea of rapidity or haste predominating, to snatch, seize, or lay hold of quickly, to hasten, precipitate ( poet.; in prose only since the Aug. per.): vive, Ulixes, dum licet: Oculis postremum lumen radiatum rape: non dixit cape, non pete; haberet enim moram sperantis diutius sese victurum;

    sed rape,

    Cic. de Or. 3, 40, 162 (from an old poet.):

    rapiamus, amici, Occasionem de die,

    Hor. Epod. 13, 3; so,

    occasionem,

    Juv. 15, 39:

    viam,

    to hasten, Ov. H. 19, 74 Loers; cf.

    iter,

    Sil. 12, 471:

    gressus,

    Luc. 3, 116:

    cursus,

    id. 5, 403:

    letum,

    id. 4, 345:

    bellum,

    to wage suddenly, id. 5, 403:

    nefas,

    to hasten, precipitate, id. 10, 428:

    ut limis rapias, quid prima secundo Cera velit versu,

    may hastily note, Hor. S. 2, 5, 53 al. —In prose:

    raptae prope inter arma nuptiae,

    Liv. 30, 14, 2 Drak.:

    repente impetu facto transitum rapuit,

    Front. Strat. 1, 4, 8:

    inter rapienda momenta periculorum communium,

    Amm. 18, 7, 7 et saep.—
    4.
    In late Lat., to strive for in purchasing:

    exemplaria litterarum certatim,

    Hier. Ep. 57, 2:

    librum totā certatim urbe,

    Sulp. Sev. Dial. 1, 23.

    Lewis & Short latin dictionary > rapta

  • 4 juro

    jūro, āvi, ātum, 1, v. n. and a., and jūror, ātus, 1, v. dep. [2. jus], to swear, to take an oath.
    I.
    In gen., absol.:

    cui si aram tenens juraret, crederet nemo,

    Cic. Fl. 36, 90:

    cum ille mihi nihil, nisi ut jurarem, permitteret,

    id. Fam. 5, 2, 7:

    cum enim faciles sint nonnulli hominum ad jurandum,

    Dig. 28, 7, 8:

    posteaquam juratum est, denegatur actio,

    ib. 12, 2, 9:

    ex animi tui sententia jurāris,

    Cic. Off. 3, 29, 108.— With inf., Sil. 2, 3, 51; Claud. B. Get. 81; Dig. 12, 2, 13, § 5.—With nom. and inf., poet., Prop. 3, 4, 40.—With acc. and inf.:

    jurat, se eum non deserturum,

    Caes. B. C. 3, 13:

    se non reversurum,

    id. ib. 3, 87:

    jurarem... me et ardere studio veri reperiendi,

    Cic. Ac. 2, 20, 65:

    nisi victores se redituros jurant,

    Liv. 2, 45:

    Boeotum in crasso jurares aëre natum,

    Hor. Ep. 2, 1, 244:

    falsum,

    to swear falsely, Cic. Off. 3, 29, 108:

    vere,

    to swear truly, id. Fam. 5, 2, 7:

    jurarem per Jovem,

    by Jupiter, id. Ac. 2, 20, 65:

    per supremi regis regnum,

    Plaut. Am. 2, 2, 211; Verg. A. 9, 300:

    per solis radios,

    Juv. 13, 78; 6, 16.—Also with simple acc. of the being or object sworn by (mostly poet.):

    Terram, Mare, Sidera,

    Verg. A. 12, 197; 6, 324:

    quomodo tibi placebit Jovem lapidem jurare, cum scias?

    Cic. Fam. 7, 12, 2:

    quaevis tibi numina,

    Ov. H. 16, 319:

    Samothracum aras,

    Juv. 3, 144.—Hence also pass.:

    dis juranda palus,

    the Styx, by which the gods swear, Ov. M. 2, 46; cf.:

    Stygias juravimus undas,

    id. ib. 2, 101:

    Junonis numina,

    Tib. 4, 13, 15:

    caput,

    Sil. 8, 106.— Rarely with acc. of the fact sworn to:

    morbum,

    i. e. to swear to the fact of sickness, Cic. Att. 1, 1, 1; cf.:

    jurata pacta,

    Sil. 2, 274:

    ex mei animi sententia,

    with sincerity, without reservation, Liv. 22, 53, 10; so,

    ex nostri animi sententia,

    Quint. 8, 5, 1; cf. Liv. 43, 15, 8; Gell. 4, 20, 3: alicui aliquid, [p. 1019] to vow or promise to one, Stat. Th. 4, 396:

    sacramenta deis,

    Sil. 10, 448:

    alicui jurare,

    to swear allegiance to, Plin. Pan. 68, 4: in verba, to swear with certain words, i. e. to take a prescribed form of oath:

    Petreius in haec verba jurat,

    Caes. B. C. 1, 76:

    cur in certa verba jurent,

    Cic. Inv. 2, 45, 132:

    milites in verba P. Scipionis jurarunt,

    Liv. 28, 29; 7, 5; 6, 22:

    in haec verba jures postulo,

    in this form of words, id. 22, 53, 12:

    in verba magistri,

    to echo his sentiments, Hor. Ep. 1, 1, 14:

    in verba ejus,

    Suet. Galb. 16:

    in verba Vitellii,

    id. Oth. 8: idem deinceps omnis exercitus in se quisque jurat, i. e. each soldier took the oath separately;

    whereas the usual practice was that one man uttered the entire oath, and the others only added, idem in me,

    Liv. 2, 45, 14:

    in litem,

    to make oath respecting the matter in dispute, to appraise under oath, Cic. Rosc. Com. 1, 4; Dig. 4, 3, 18; 8, 5, 7 al.:

    in nomen alicujus,

    to swear allegiance to one, Suet. Claud. 10:

    in legem,

    to swear to observe a law, Cic. Sest. 16, 37:

    verissimum pulcherrimumque jusjurandum,

    to take an oath, id. Fam. 5, 2, 7:

    sacramenta,

    Sil. 10, 447; cf.:

    sceleri jurato nefando sacramenta,

    Luc. 4, 228.—With de and abl.:

    de sua persona,

    in one's own behalf, Dig. 44, 5, 1, § 3:

    de calumnia,

    to clear one's self of calumny under oath, ib. 12, 2, 16; 2, 8, 8, § 5.— Pass. impers.:

    scis, tibi ubique jurari,

    Plin. Pan. 68: ne in acta sua juraretur, Suet Tib. 26.—
    (β).
    Dep. form, Plaut. Pers. 3, 2, 2; cf. id. Rud. 5, 3, 16:

    judici demonstrandum est, quid juratus sit, quid sequi debeat,

    Cic. Inv. 2, 43, 126:

    ex lege, in quam jurati sitis,

    id. ib. 2, 45, 121:

    juratus se eum sua manu interempturum,

    Liv. 32, 22, 7.—
    II.
    In partic., to conspire (cf. conjuro); with inf.: jurarunt inter se barbaros necare, Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14:

    in me jurarunt somnus, ventusque, fidesque,

    Ov. H. 10, 117:

    in facinus,

    id. M. 1, 242.—Hence, jūrātus, a, um, P. a.
    A.
    Pass.
    1.
    Called upon or taken to witness in an oath:

    numina,

    Ov. H. 2, 25.—
    2.
    Under an oath, bound by an oath:

    Regulus juratus missus est ad senatum, ut, etc.,

    Cic. Off. 3, 26, 99:

    quamvis jurato metuam tibi credere testi,

    Juv. 5, 5.—
    B.
    Act., having sworn, that has sworn:

    nam injurato scio plus credet mihi quam jurato tibi,

    Plaut. Am. 1, 1, 281; id. As. 1, 1, 8:

    haec, quae juratus in maxima contione dixi,

    Cic. Sull. 11:

    in eadem arma,

    Ov. M. 13, 50.— Sup.: juratissimi auctores, the most trustworthy, Plin. H. N. praef. § 22. — Adv.: jūrātō, with an oath, under oath (post-class.):

    promittere,

    Dig. 2, 8, 16.

    Lewis & Short latin dictionary > juro

  • 5 prosero

    I prō-sero, uī, —, ere
    выдвигать, высовывать (caput Sil, Veg)
    se p. — обращаться, направляться (favor publicus se proseruit in aliquem Capit)
    II prō-sero, sēvī, satum, ere
    1) сеять, в результате посева производить ( segetem Lcn)
    2) перен. порождать, вызывать ( venti ex aĕre prosăti Ap)

    Латинско-русский словарь > prosero

  • 6 rapio

    rapuī, raptum, ere
    1) хватать ( arma manu V); вырывать ( telum de vulnēre V); выхватывать ( secūrim ah aliquo L)
    2) обрывать, срывать ( frondes arbore O); сносить, отрубать ( caput Sil)
    3) быстро доставать, выносить ( aliquid tectis V)
    4) ускорять ( gressūs Lcn); спешно справлять ( nuptias L); быстро проходить (viam O; silvas V; campum St); быстро гнать ( navem per aequora V)
    se r. — спешить, торопиться, быстро отправляться (ad urbem C; praecipĭti fugā VP)
    5)
    rapiuntque ruuntque V — (все) торопятся, спешат
    б) быстро убирать (scalas bAl; corpus alicujus L); ловить на лету (voluptates T; oscula H; occasionem H)
    6) быстро уносить (flumen rapit pecudes O); спешно увозить ( frumentum ex agris L)
    7) уводить ( aliquem e carcere ad necem C); отнимать силой, похищать ( alicui aliquid L); умыкать ( Sabinas virgines C); угонять ( armenta stabulis O); грабить, опустошать ( castra urbesque L); насильно приводить ( aliquem in jus Pl)
    8) завладевать, захватывать ( dominationem T); присваивать (gloriam victoriae in ser.L)
    9)
    б) устремлять ( totam aciem in Teucros V); вовлекать ( in errorem rapi C); быстро вводить (auditorem in medias res r. H)
    10) подвергать (чему-л.), делать жертвой (r. aliquem in adversum V; r. in invidiam C)
    r. in pejorem partem Ter — дурно истолковывать, осуждать

    Латинско-русский словарь > rapio

  • 7 inviolabilis

    in-violābilis, e, unverletzlich, a) absol., v. Lebl., pignus, Verg.: inviolabilia haec ne credas forte vigere, Lucr.: ut Dianae Leucophrynae perfugium inviolabile foret, Tac.: quia ignis inviolabile sit elementum, Lact.: lex inv., Cod. Theod.: hae (ideae) inviolabiles sunt, Sen. – v. Pers., stolidum vulgus inviolabilem credebat, hielt ihn für fest gegen Hieb und Stich, Tac. hist. 2, 61. – b) m. Dat. für wen (= von wem)? materia inviolabilis flammis, Sen.: velut inviolabile telis servabant sacrumque caput, Sil.

    lateinisch-deutsches > inviolabilis

  • 8 inviolabilis

    in-violābilis, e, unverletzlich, a) absol., v. Lebl., pignus, Verg.: inviolabilia haec ne credas forte vigere, Lucr.: ut Dianae Leucophrynae perfugium inviolabile foret, Tac.: quia ignis inviolabile sit elementum, Lact.: lex inv., Cod. Theod.: hae (ideae) inviolabiles sunt, Sen. – v. Pers., stolidum vulgus inviolabilem credebat, hielt ihn für fest gegen Hieb und Stich, Tac. hist. 2, 61. – b) m. Dat. für wen (= von wem)? materia inviolabilis flammis, Sen.: velut inviolabile telis servabant sacrumque caput, Sil.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > inviolabilis

  • 9 inviolabilis

    in-vĭŏlābĭlis, e, adj., invulnerable, imperishable ( poet. and in post-Aug. prose):

    inviolabile telis servabant sacrumque caput,

    Sil. 16, 16:

    inviolabilia haec ne credas forte vigere,

    Lucr. 5, 305:

    elementum,

    App. Mund. 1, p. 57:

    quia non laniabatur (Mariccus), stolidum vulgus inviolabilem credebat,

    invulnerable, Tac. H. 2, 61.—
    II.
    Inviolable, hallowed:

    uti Dianae Leucophrynae perfugium inviolabile foret,

    Tac. A. 3, 62:

    lex, Cod. Th. 6, 4, 18: comitum concilium,

    Claud. Laud. Stil. 2, 242 al. — Adv.: invĭŏlābĭlĭter, inviolably, Cod. 2, 17, 1; Boeëth. Consol. 3 Pros. 10.

    Lewis & Short latin dictionary > inviolabilis

  • 10 inviolabiliter

    in-vĭŏlābĭlis, e, adj., invulnerable, imperishable ( poet. and in post-Aug. prose):

    inviolabile telis servabant sacrumque caput,

    Sil. 16, 16:

    inviolabilia haec ne credas forte vigere,

    Lucr. 5, 305:

    elementum,

    App. Mund. 1, p. 57:

    quia non laniabatur (Mariccus), stolidum vulgus inviolabilem credebat,

    invulnerable, Tac. H. 2, 61.—
    II.
    Inviolable, hallowed:

    uti Dianae Leucophrynae perfugium inviolabile foret,

    Tac. A. 3, 62:

    lex, Cod. Th. 6, 4, 18: comitum concilium,

    Claud. Laud. Stil. 2, 242 al. — Adv.: invĭŏlābĭlĭter, inviolably, Cod. 2, 17, 1; Boeëth. Consol. 3 Pros. 10.

    Lewis & Short latin dictionary > inviolabiliter

  • 11 arx

    arx, arcis, f. (v. Stamme ARC in arceo; vgl. Varr. LL. 5, 151), ein von Natur od. durch Kunst fester, hoher Punkt, der eine Stadt, eine Gegend deckt od. beherrscht, eine feste Höhe, -Anhöhe, -Berghöhe, Feste, Zitadelle, Burg, Zwingburg, griech. ἄκρα, ερυμα, I) eig.: A) im engern Sinne: iam montani signo dato ex castellis ad stationem solitam conveniebant, cum repente conspiciunt alios, arce occupatā suā, super caput imminentes, alios viā transire hostes, Liv.: Ianiculum quoque adiectum non inopiā loci, sed ne quando arx hostium esset, Liv.: nocte occupat collem imminentem urbi (Larissam eam arcem vocant), Liv. – v. der Arx von Rom, zunächst die (nördl.) Höhe des kapitol. Berges (j. Höhe von Araceli), dann auch der ganze Berg mit der Burg u. dem Kapitol, vobis (communis patria) arcem et Capitolium commendat, Cic.: ne quis patricius in arce aut in Capitolio habitaret, Liv.: Romana, Liv.: Capitolina, Liv., od. Capitolii, Tac.: Tarpeia, Kapitol, Verg.: dass. arces Tarpeiae, Ov.: u. als Ort, wo die Auspizien angestellt wurden, cum in arce augurium augures acturi essent, Cic.: quia (domus) auguribus ex arce augurium capientibus officiebat, Val. Max. – v. der Arx griech. Städte = ἄκρα, ἀκρόπολις, der höher gelegene u. befestigte Teil einer Stadt, die Akropolis, die Burg, feste Oberstadt, Tarentina arx, Liv.: non est (hoc opus), ut in arce (A. v. Athen) poni possit, quasi illa Minerva Phidiae, Cic.: arx (A. von Korinth) inter omnia in immanem altitudinem edita, Liv.: qui (Salinator) amisso oppido (Tarent) fugerat in arcem, Cic.: potitus est urbis Syracusarum, praeter arcem et insulam adiunctam oppido, Nep. – v. der Arx eines Reiches = erste Festung, Hauptbollwerk, Hauptwaffenplatz, quod Gentius eam (Scodram) sibi ceperat velut regni totius arcem, Liv.: ad caput arcem que regni Pergamum ducit oppugnandam, Liv. – Sprichw., arcem facere e cloaca, aus einer Mücke einen Elefanten machen, Cic. Planc. 95.

    B) im weitern Sinne, v. Jupiters Himmelsburg, quae pater ut vidit summā Saturnius arce, Ov.: siderea arx, Ov.: Plur. v. Himmel selbst, aethereae arces, Ov.: igneae arces, Hor. – v. Götterwohnungen, d.i. Tempeln, sacras iaculatus arces, Hor. – v. Städten (vgl. Korte Lucan. 3, 84. Voß Verg. georg. 2, 172. p. 341), Romanae arces, v. Arpi in Apulien, Ov.: arces Bacchi, v. Dionysopolis am Pontus, Ov.: beatae arces, v. Korinth, Hor.: exustae Phocidos arces, v. Phokäa, Lucan. v. Berg- u. Gebirgshöhen (vgl. Drak. Sil. 15, 305. Voß Verg. georg. 1, 240. p. 123), Parnassi arx, Ov.: Plur., Roma septem una sibi muro circumdedit arces (Hügel), Verg.: Rhodopeiae arces, Verg.: inexpertae arces, v. den Alpen, Sil. – v. jedem Gipfel, jeder Spitze (vgl. Drak. Sil. 15, 305), corporis, das Haupt, der Kopf, Sen. poët.; vgl. alta capitis, Claud.: galeae corusca, Stat.

    II) übtr.: A) wie unser Burg, Schirmfeste = Hort, Schutz, Schutzwehr, Zuflucht, v. Örtl., haec urbs lux orbis terrarum atque arx omnium gentium, Cic.: templum illud fuit te consule arx civium perditorum, receptaculum veterum Catilinae militum, castellum forensis latrocinii, Cic.: cis Iberum castra Romana esse, arcem tutam perfugium que novas volentibus res, Liv.: tyranni nuper eos (muros) arcem et munimentum sibi, non civitati paraverunt, Liv.: hic locus (forum) est igitur unus, quo perfugiant: hic portus, haec arx, haec ara sociorum, Cic. – v. Pers., ipsam arcem finitimorum, Campanos, adorti, Liv. – v. Abstr., munite communem arcem bonorum, obstruite perfugium improborum, Cic.: consulatum superesse plebeiis: eam esse arcem libertatis, id columen, Liv.: hanc (legem repetundarum) habent arcem, minus aliquanto nunc munitam, quam antea, verumtamen etc., Cic. Vgl. Fabri Liv. 21, 33, 2.

    B) = der eigentliche Sitz, Hauptsitz, die Hauptschanze, quae visa species... arcem eam (das Kapitol) imperii atque caput rerum portendebat, Liv.: urbem magnam et in ea parte, quā sita erat, arcem regni Zamam statuit oppugnare, Sall.: v. Pers., ubi Hannibal sit, ibi caput atque arcem totius belli esse, Liv. – v. Abstr., arcem Stoicorum defendis, die Hauptschanze = den Hauptbeweisgrund, Cic.: num potui magis in arcem illius causae invadere? Cic.

    C) (von der Arx als hohem Punkte) = Höhepunkt, Gipfel, quae te via... ad summas laudum perduxerit arces, Sil.: celsā mentis ab arce despicis errantes, Stat.: tecum mihi res non est, quod, cum natura tua in ipsam arcem eloquentiae ferat, errare mavis, Tac. dial.: qui (Pollio et Messala) Cicerone arcem iam tenente eloquentiae agere coeperunt, Quint.: Caesar... nondum attigit arcem iuris (der höchsten Gewalt) et, humanum culmen egressus, meruit etc., Lucan. 7, 593.

    D) (v. der Arx als dem gewöhnl. Sitz der Herrscher, s. Nep. Tim. 3, 3. Sen. contr. 4 [8], 27. § 1) = Herrschaft, Thron, cupidi arcium, Sen. poët.: evertit arces respectus honesti, Lucan.

    lateinisch-deutsches > arx

  • 12 arx

    arx, arcis, f. (v. Stamme ARC in arceo; vgl. Varr. LL. 5, 151), ein von Natur od. durch Kunst fester, hoher Punkt, der eine Stadt, eine Gegend deckt od. beherrscht, eine feste Höhe, -Anhöhe, -Berghöhe, Feste, Zitadelle, Burg, Zwingburg, griech. ἄκρα, ερυμα, I) eig.: A) im engern Sinne: iam montani signo dato ex castellis ad stationem solitam conveniebant, cum repente conspiciunt alios, arce occupatā suā, super caput imminentes, alios viā transire hostes, Liv.: Ianiculum quoque adiectum non inopiā loci, sed ne quando arx hostium esset, Liv.: nocte occupat collem imminentem urbi (Larissam eam arcem vocant), Liv. – v. der Arx von Rom, zunächst die (nördl.) Höhe des kapitol. Berges (j. Höhe von Araceli), dann auch der ganze Berg mit der Burg u. dem Kapitol, vobis (communis patria) arcem et Capitolium commendat, Cic.: ne quis patricius in arce aut in Capitolio habitaret, Liv.: Romana, Liv.: Capitolina, Liv., od. Capitolii, Tac.: Tarpeia, Kapitol, Verg.: dass. arces Tarpeiae, Ov.: u. als Ort, wo die Auspizien angestellt wurden, cum in arce augurium augures acturi essent, Cic.: quia (domus) auguribus ex arce augurium capientibus officiebat, Val. Max. – v. der Arx griech. Städte = ἄκρα, ἀκρόπολις, der höher gelegene u. befestigte Teil einer Stadt, die Akropolis, die Burg, feste Oberstadt, Tarentina arx, Liv.: non
    ————
    est (hoc opus), ut in arce (A. v. Athen) poni possit, quasi illa Minerva Phidiae, Cic.: arx (A. von Korinth) inter omnia in immanem altitudinem edita, Liv.: qui (Salinator) amisso oppido (Tarent) fugerat in arcem, Cic.: potitus est urbis Syracusarum, praeter arcem et insulam adiunctam oppido, Nep. – v. der Arx eines Reiches = erste Festung, Hauptbollwerk, Hauptwaffenplatz, quod Gentius eam (Scodram) sibi ceperat velut regni totius arcem, Liv.: ad caput arcem que regni Pergamum ducit oppugnandam, Liv. – Sprichw., arcem facere e cloaca, aus einer Mücke einen Elefanten machen, Cic. Planc. 95.
    B) im weitern Sinne, v. Jupiters Himmelsburg, quae pater ut vidit summā Saturnius arce, Ov.: siderea arx, Ov.: Plur. v. Himmel selbst, aethereae arces, Ov.: igneae arces, Hor. – v. Götterwohnungen, d.i. Tempeln, sacras iaculatus arces, Hor. – v. Städten (vgl. Korte Lucan. 3, 84. Voß Verg. georg. 2, 172. p. 341), Romanae arces, v. Arpi in Apulien, Ov.: arces Bacchi, v. Dionysopolis am Pontus, Ov.: beatae arces, v. Korinth, Hor.: exustae Phocidos arces, v. Phokäa, Lucan. v. Berg- u. Gebirgshöhen (vgl. Drak. Sil. 15, 305. Voß Verg. georg. 1, 240. p. 123), Parnassi arx, Ov.: Plur., Roma septem una sibi muro circumdedit arces (Hügel), Verg.: Rhodopeiae arces, Verg.: inexpertae arces, v. den Alpen, Sil. – v. jedem Gipfel, jeder Spitze (vgl. Drak. Sil. 15, 305), corporis, das
    ————
    Haupt, der Kopf, Sen. poët.; vgl. alta capitis, Claud.: galeae corusca, Stat.
    II) übtr.: A) wie unser Burg, Schirmfeste = Hort, Schutz, Schutzwehr, Zuflucht, v. Örtl., haec urbs lux orbis terrarum atque arx omnium gentium, Cic.: templum illud fuit te consule arx civium perditorum, receptaculum veterum Catilinae militum, castellum forensis latrocinii, Cic.: cis Iberum castra Romana esse, arcem tutam perfugium que novas volentibus res, Liv.: tyranni nuper eos (muros) arcem et munimentum sibi, non civitati paraverunt, Liv.: hic locus (forum) est igitur unus, quo perfugiant: hic portus, haec arx, haec ara sociorum, Cic. – v. Pers., ipsam arcem finitimorum, Campanos, adorti, Liv. – v. Abstr., munite communem arcem bonorum, obstruite perfugium improborum, Cic.: consulatum superesse plebeiis: eam esse arcem libertatis, id columen, Liv.: hanc (legem repetundarum) habent arcem, minus aliquanto nunc munitam, quam antea, verumtamen etc., Cic. Vgl. Fabri Liv. 21, 33, 2.
    B) = der eigentliche Sitz, Hauptsitz, die Hauptschanze, quae visa species... arcem eam (das Kapitol) imperii atque caput rerum portendebat, Liv.: urbem magnam et in ea parte, quā sita erat, arcem regni Zamam statuit oppugnare, Sall.: v. Pers., ubi Hannibal sit, ibi caput atque arcem totius belli esse, Liv. – v. Abstr., arcem Stoicorum defendis, die
    ————
    Hauptschanze = den Hauptbeweisgrund, Cic.: num potui magis in arcem illius causae invadere? Cic.
    C) (von der Arx als hohem Punkte) = Höhepunkt, Gipfel, quae te via... ad summas laudum perduxerit arces, Sil.: celsā mentis ab arce despicis errantes, Stat.: tecum mihi res non est, quod, cum natura tua in ipsam arcem eloquentiae ferat, errare mavis, Tac. dial.: qui (Pollio et Messala) Cicerone arcem iam tenente eloquentiae agere coeperunt, Quint.: Caesar... nondum attigit arcem iuris (der höchsten Gewalt) et, humanum culmen egressus, meruit etc., Lucan. 7, 593.
    D) (v. der Arx als dem gewöhnl. Sitz der Herrscher, s. Nep. Tim. 3, 3. Sen. contr. 4 [8], 27. § 1) = Herrschaft, Thron, cupidi arcium, Sen. poët.: evertit arces respectus honesti, Lucan.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > arx

  • 13 quatio

    quătĭo, no perf., quassum, 3, v. a. [Sanscr. root, cyu-, to move, set in motion; cf. Gr. skeuos, instrument; skeuazô, to prepare], to shake (class.; syn.: concutio, convello).
    I.
    Lit.
    A.
    In gen., Fest. p. 261 Müll.:

    cum equus magnā vi caput quateret,

    Liv. 8, 7:

    alas,

    Verg. A. 3, 226:

    pennas,

    Ov. M. 4, 676; Hor. C. 3, 29, 53:

    aquas,

    to agitate, disturb, Ov. H. 18, 48:

    cymbala,

    Verg. G. 4, 64:

    catenas,

    Plin. Ep. 7, 27, 5: caput. Ov. F. 6, 400:

    comas,

    id. H. 14, 40:

    quercum huc illuc,

    id. M. 12, 329.—

    Of earthquakes: quatitur terrae motibus Ide,

    Ov. M. 12, 521:

    quid quateret terras,

    id. ib. 15, 71:

    quatiens terram fragor,

    Sil. 1, 536.—

    Of the ground, by treading, marching, etc.: campum,

    Verg. A. 11, 875:

    campos,

    id. ib. 11, 513; Sil. 1, 297:

    quatitur tellus pondere,

    id. 4, 199:

    sonitu quatit ungula campum,

    Verg. A. 8, 596:

    pede ter humum,

    Hor. C. 4, 1, 28:

    pede terram,

    id. ib. 1, 4, 7:

    quatitur certamine circus,

    Sil. 16, 323. —
    B.
    In partic.
    1.
    Of arms, weapons, reins, etc., to wield, brandish, ply, hold:

    securim,

    Verg. A. 11, 656:

    ensem,

    Sil. 1, 429:

    aegida,

    id. 12, 336:

    scuta,

    Tac. H. 2, 22:

    hastam,

    Petr. 124:

    lora,

    Sil. 16, 415; 16, 440:

    largas habenas,

    id. 17, 542:

    verbera (i. e. flagella),

    Verg. Cul. 218.—
    2.
    Of the body, breast, limbs, etc., to agitate, shake, cause to tremble, etc.:

    horror Membra quatit,

    Verg. A. 3, 29:

    anhelitus artus et ora quatit,

    id. ib. 5, 199:

    tussis pulmonem quatit,

    Sil. 14, 601:

    terror praecordia,

    id. 2, 254:

    pectora quatit gemitu,

    Val. Fl. 5, 310.—
    3.
    To beat, strike, drive:

    homo quatietur certe cum dono foras,

    to beat out of doors, Ter. Eun. 2, 3, 67:

    Arctophylax prae se quatit Arctum, Cic. poët. N. I). 2, 42, 109: cursu quatere equum,

    Verg. G. 3, 132; Sil. 12, 254.—Of things:

    quatiunt fenestras juvenes,

    Hor. C. 1, 25, 1:

    scutum hastà,

    Liv. 7, 26, 1. —
    4.
    To shake, beat, or break in pieces, to batter, shatter:

    urbis moenia ariete quatere,

    Liv. 21, 10:

    muros,

    Verg. A. 2, 610:

    muros arietibus,

    Liv. 38, 10:

    turres tremendā cuspide,

    Hor. C. 4, 6, 7:

    tecta quatiuntur,

    Plin. Pan. 51, 1:

    externas arces,

    Sil. 2, 300:

    Pergama,

    id. 13, 36; cf.:

    tonitru quatiuntur caerula caeli,

    Lucr. 6, 96. —
    II.
    Trop., to agitate, more, touch, affect, excite:

    est in animis tenerum quiddam quod aegritudine quasi tempestate quatiatur,

    Cic. Tusc. 3, 6, 12: mentem, Hor. C. 1, 16, 5:

    nec vultus tyranni Mente quatit solidā (justum virum),

    id. ib. 3, 3, 4:

    non ego te Invitum quatiam,

    id. ib. 1, 18, 12:

    quatiunt oracula Colchos,

    Val. Fl. 1, 743:

    famā oppida,

    id. 2, 122:

    quatit castra clamor,

    Sil. 3, 231:

    tumultus pectora quatit,

    Sen. Thyest. 260:

    ingenium,

    Tac. H. 1, 23:

    animum,

    Gell. 9, 13, 5:

    cum altissima quaterentur, hic inconcussus stetit,

    Plin. Pan. 94, 3. —
    B.
    In partic., to plague, vex, harass:

    quatere oppida bello,

    Verg. A. 9, 608:

    extrema Galliarum,

    Tac. H. 4, 28. — Hence, quassus, a, um, P. a.
    A.
    Lit., shaken, beaten, or broken in pieces, battered, shattered:

    aula quassa,

    a broken pot, Plaut. Curc. 3, 26:

    muri,

    Liv. 26, 51:

    naves,

    id. 25, 3:

    faces,

    i. e. pieces of pine-wood split up for torches, Ov. M. 3, 508:

    rates,

    shattered, leaky, Hor. C. 4, 8, 32; 1, 1, 18:

    murra,

    Ov. M. 15, 399:

    lectus,

    id. H. 11, 78:

    harundo,

    Petr. 69:

    turres,

    Sen. Thyest. 568; cf.:

    multo tempora quassa mero,

    Ov. R. Am. 146; cf. quasso, I. B. —
    B.
    Trop.:

    quassā voce,

    in a broken voice, Curt. 7, 7, 20:

    littera,

    Quint. 12, 10, 29:

    anima quassa malis,

    broken down, exhausted, worn out, Sen. Herc. Fur. 1308:

    quasso imperio,

    Sil. 15, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > quatio

  • 14 accumulo

    accŭmŭlo, āre, āvi, ātum [ad + cumulo] - tr. - [st1]1 [-] mettre en monceau, amonceler, accumuler.    - Cic. Agr. 2, 59. [st1]2 [-] mettre par-dessus, ajouter.    - Sil. 11, 143; Gell. 17, 10, 16.    - rei accumulari, Ov. F. 2, 122: s'ajouter à qqch. [st1]3 [-] augmenter.    - accumulare aliquem aliqua re, Virg. En. 6, 885: combler qqn de qqch.    - accumulare rem re: augmenter une chose d'une autre chose, ajouter une chose à une autre.    - cf. Manil. 4, 493 ; Sil. 11, 254, etc.    - accumulare primordia paribus factis, Sil.: couronner son début par des actes qui y répondent.    - accumulare caedem caede, Lucr. 3, 71: entasser meurtre sur meurtre.    - accumulare crinibus caput, Prud.: relever les cheveux.    - honorem alicui accumulare, Ov. F. 2, 122: combler d'honneur qqn.    - aliquem dōnis accumulare, Virg. En. 6, 886: combler qqn de dons.    - accumulare germinationem terrā, Plin.: couvrir de terre les semences. [st1]3 [-] rechausser.    - radices accumulare, Plin. 17, 139: rechausser des racines.    - vineas accumulare, Plin. 18, 230, etc.: rechausser la vigne.
    * * *
    accŭmŭlo, āre, āvi, ātum [ad + cumulo] - tr. - [st1]1 [-] mettre en monceau, amonceler, accumuler.    - Cic. Agr. 2, 59. [st1]2 [-] mettre par-dessus, ajouter.    - Sil. 11, 143; Gell. 17, 10, 16.    - rei accumulari, Ov. F. 2, 122: s'ajouter à qqch. [st1]3 [-] augmenter.    - accumulare aliquem aliqua re, Virg. En. 6, 885: combler qqn de qqch.    - accumulare rem re: augmenter une chose d'une autre chose, ajouter une chose à une autre.    - cf. Manil. 4, 493 ; Sil. 11, 254, etc.    - accumulare primordia paribus factis, Sil.: couronner son début par des actes qui y répondent.    - accumulare caedem caede, Lucr. 3, 71: entasser meurtre sur meurtre.    - accumulare crinibus caput, Prud.: relever les cheveux.    - honorem alicui accumulare, Ov. F. 2, 122: combler d'honneur qqn.    - aliquem dōnis accumulare, Virg. En. 6, 886: combler qqn de dons.    - accumulare germinationem terrā, Plin.: couvrir de terre les semences. [st1]3 [-] rechausser.    - radices accumulare, Plin. 17, 139: rechausser des racines.    - vineas accumulare, Plin. 18, 230, etc.: rechausser la vigne.
    * * *
        Accumulo, accumulas, pen. cor. accumulare. Cic. Amasser, Amonceler, Accumuler, Assembler en un monceau, ou par monceaux, Entasser.
    \
        Caedem caede accumulare. Lucret. Faire meurtre sur meurtre.
    \
        Causas. Ouidius. Accumuler cause sur cause.
    \
        Curas. Ouidius. Augmenter et accroistre les soulcis.
    \
        Honorem alicui. Ouidius. Augmenter.
    \
        Accumulare aliquem donis. Virg. Luy donner des dons largement et par monceaux.
    \
        Accumulare vitem, arborem, aut aliquid simile. Pli. Rechausser, Remettre au pied en esté la terre qu'on avoit osté en yver.
    \
        Accumulare aceruatim. Lucret. Assembler par monceaux.

    Dictionarium latinogallicum > accumulo

  • 15 cresco

    crēsco, crēvī, crētum, ere (Inchoat. zu creo), anfangen hervorzukommen, nach u. nach hervorkommen, wachsen, I) von noch nicht Vorhandenem: 1) im engern Sinne, v. eig. Wachstum in der Natur, wachsen, hervorwachsen = entstehen, crescentes segetes, Ov.: qui postea creverunt, die Nachkommen, Varro. – hic et acanthus et rosa crescit, Verg.: in exitu paludis saxum crescit, Plin.: crescit barba pilique per omnia membra, Lucr. – m. Dat. wem? tibi, mors, crescit omne, Sen. poët. – mit ex od. de u. Abl., quaecumque e terra corpora crescunt, Lucr.: quos (liberos) utriusque figurae esse vides, corpore de patrio et materno sanguine crescunt, Lucr. – m. inter u. Akk., avenam lolium crescere inter triticum, Enn. fr. var. 31. – bei Dichtern Partiz. crētus, a, um, entsprungen, entsprossen, entstanden, m. ab od. (selten) de u. Abl. od. m. bl. Abl., cretus Troiano a sanguine, Verg.: cretus ab origine eadem, Ov.: leo Chimaerea cretus de gente, Auct. carm. de laud. Herc.: tali de sidere cretus, Manil.: cretus Semiramio sanguine, Ov.: cretus Amyntore, Ov.

    2) im weitern Sinne, a) v. mater. Subjj., entstehen, haec villa inter manus meas crevit, Sen. ep. 12, 1. – b) v. Zuständen, erwachsen, ingens hic terris crescit labor, Sil. 3, 75.

    II) von schon Vorhandenem, wachsen = an Wachstum zunehmen (Ggstz. decrescere, minui), 1) im engern Sinne, v. eig. Wachstume in der Natur, a) übh.: crescere posse imperfectae rei signum est, Sen.: crescere non possint fruges, arbusta, animantes, Lucr.: quibus articuli in pueritia excĭderunt neque repositi sunt, minus quam ceteri crescunt, Cels. – m. Advv. wie? cr. male (v. Getreide), Ov.: cr. moderatim, paulatim, Lucr.: cr. celerrime, Plin.: cr. tarde (Ggstz. cito occĭdere), Plin., tardius, Veget. mul.: quid? tu ignoras arbores magnas diu crescere, unā horā exstirpari? Curt. – m. in u. Abl., poet. m. bl. Abl. wo? in lecticis crescunt (infantes), Quint.: pili viris crescunt maxume in capillo, mox in barba, Plin.: cr. matris in alvo, Ov.: ut pennas clivo (an einem Hügel) crevisse putes, Ov. – m. in u. Abl. wann? pili crescunt et in quibusdam morbis, Plin. – m. cum u. Abl., ostreis conchyliisque omnibus contingere, ut cum luna pariter crescant pariterque decrescant, Cic.: vis animi pariter crescit cum corpore toto, Lucr. – m. Abl. womit? woran? pulchro corpore creti, Lucr.: cr. corpore (v. Pers.), Petron. – m. Abl. wodurch? crassā magnum farragine corpus crescere iam domitis (equis) sinito, Verg. – m. Advv. od. Praepp. wohin? sursum nitidae fruges arbustaeque crescunt, Lucr.: homo crescit in longitudinem usque ad ter septenos annos, tum deinde ad plenitudinem, Plin.: ut (olea) spatium in latitudinem crescendi habeat, Col.: iecur fartilibus in immensam amplitudinem crescit, Plin.: postquam super ora caputque crevit onus, Ov. – m. in u. Akk. worein? wozu? = in etw. hineinwachsen, zu etw. verwachsen, anwachsen, zu etw. werden, cr. in caput potius quam in semen (v. der Zwiebel), Pallad.: cr. in ventrem (v. der Gurke), Verg.: similis lunae macula crescens in orbes, Plin.: u. bei Verwandlungen, in caput crescit, Ov.: coeperunt curvari manus et aduncos crescere in ungues, Ov.: in frondem crines, in ramos brachia crescunt, Ov. – b) insbes.: α) v. Knaben, zum Jüngling heranwachsen, aufwachsen, groß werden (bei Cic. adolescere), hortatus est, ut cresceret, Suet. – m. in u. Abl. wo? in cuius domo creverat, Suet. – m. Dat. für wen? wem zum Heile? toti salutifer orbi cresce puer, Ov.: ut crescerent de tuo qui crescerent tibi, Plin. pan.: u. (m. dopp. Nom.) etiam tibi discipulus (als Sch.) crescit cicaro meus, Petron. – m. sub u. Abl. unter wessen Leitung? crevisti sub noverca, Sen.: exactā pueritiā per quinquennium sub Aristotele crevit (v. Alexander dem Gr.), Iustin. – m. ad od. in u. Akk. wozu? lacte fero crescens ad fulmina vimque tonandi (v. jungen Jupiter), Manil. 1, 368: cito crescit in iuvenem, Hieron. epist. 66, 10. – β) v. jungen Tieren, aufwachsen, ille (canis) tibi pecudum multo cum sanguine crescet, Gratt. cyn. 168.

    2) im weitern Sinne, der Größe, der Höhe, dem Umfang, der Menge, Zahl, Stärke, dem Grade nachwachsen, steigen, aufsteigen, zunehmen, sich vermehren, sich vergrößern, sich steigern (Ggstz. decrescere, minui u. dgl.), a) der Größe, Höhe, dem Umfang nach, oft m. Abl. wodurch? od. m. in u. Akk. bis wohin? u. m. ab u. Abl. von wo? v. Boden, v. Bergen usw., surgit humus; crescunt loca (seine Flächen) decrescentibus undis, Ov.: hieme creverant Alpes, hoch lag in den A. der Schnee, Flor.: crescere altitudo petrae videbatur, Curt.: tum partes in omnes auctus crescit in immensum (Atlas), Ov.: petra non modicis ac mollibus clivis in sublime fastigium crescit, sed in metae maxime modum erecta est, Curt. – v. Bauten, cognata moenia laetor crescere, Ov.: iam aliquantum altitudinis opus creverat, Curt.: iam a fundo maris in altitudinem modicam opus creverat, Curt.: Caesaris naves a binis remigum in senos nec amplius ordines creverant, Flor. – v. ganzen Städten, die an Umfang u. Einwohnerzahl zunehmen, vix crediderim tam mature tantam urbem crevisse, floruisse, concĭdisse, resurrexisse, Vell.: Roma interim crescit Albae ruinis; duplicatur civium numerus, Caelius additur urbi mons, Liv.: in aeternum urbe conditā, in immensum crescente, Liv. – v. Örtlichkeiten, die, wenn man sich ihnen nähert, immer größer werden, admoto crescebant culmina gressu, Sil. 15, 216. – v. Quellen, Gewässern, steigen, schwellen, anschwellen, fons ter in die statis auctibus ac deminutionibus crescit decrescitque, Plin. ep.: fontes calidi, qui pariter cum aestu maris crescunt minuunturque, Plin.: cum Albanus lacus praeter modum crevisset, Cic.: cava flumina crescunt cum sonitu, Verg.: aestate incipit crescere (Ggstz. minuitur, v. einem Flusse), Sen.: Liger ex nivibus creverat, Caes.: forsitan Aethiopum penitus de montibus altis crescat (v. Nil), Lucr. – v. der Flut, steigen, ad mensuram enim crescit iterumque decrescit (fällt), Sen. – v. Feuer, im Bilde, sed memoriā rerum gestarum eam flammam egregiis viris in pectore crescere, nec prius sedari, quam etc., Sall.: crescente deinde et amoris in Cleopatram incendio et vitiorum magnitudine, Vell. – v. Monde, zunehmen (Ggstz. decrescere, minui, senescere), cum luna triduum recessit a sole crescit et plus illuminatur, Vitr.: lunae luminum varietas tum crescentis tum senescentis, Cic.: crescens minuensque sidus, Plin.: luna crescens (Ggstz. senescens), Varro u. Cic.: crescente lunā, Ggstz. decrescente lunā, Varro, Ggstz. senescente lunā, Varro, Ggstz. minuente lunā, Pallad., Ggstz. deficiente lunā, Gell.: lunā vel iam plenā vel adhuc crescente, Macr.: nunc de crescenti lumine lunae deminutioneque dicam, Varr. – v. Tage, zunehmen (Ggstz. decrescere), crescere dies licet et tabescere noctes, Lucr.: umbra, ut dies crevit decrevitve, modo brevior modo longior hāc vel illā cadit, Plin. ep. – v. den Jahren, crescentibus annis, Ov. u. Mart. – v. Speisen, die im Munde quellen, schwellen, non in ore crevit cibus, non haesit faucibus, Sen.: crescit et invito in ore cibus, Ov. – v. Geschwülsten, tumor omni frigore minuitur; non solum sub omni calore, sed etiam retento spiritu crescit, Cels. – u. v. Gliedern, laetum opere corpus et crescentia laboribus membra, vor Kraft schwellenden, strotzenden, Plin. pan.: creverunt artus (beim Foltern), Sil.: u. so (v. Gefolterten) crescit et suspensus ipse vinculis latentibus, Prud. – v. Holz, quellen, contignationes umore crescentes aut siccitate decrescentes (schwindend), Vitr. – v. Hülsenfrüchten, quellen, coquendo cr., Plin. – v. Schriften, liber crevit, Plin. ep.: quoniam satis huius voluminis magnitudo crevit, Cornif. rhet. – v. Versen, iambi a brevibus in longas (syllabas) nituntur et crescunt, Quint.

    b) der Zahl, Menge, Summe nach wachsen, steigen, zunehmen, immer größer werden, sich mehren, sich häufen (Ggstz. minui), crescit in dies singulos hostium numerus, Cic.: turba infantium augetur cotidie et crescit, Plin. ep.: crescens in dies multitudo hostium, Liv.: crescebat in dies Sullae exercitus, Vell.: ex quo intellectum est non mihi absenti crevisse amicos, Cic.: cr. malo od. per damnum (v. der Hydra, der für einen abgeschlagenen Kopf immer zwei andere wuchsen), Ov. – plagae (Schläge) crescunt, Ter.: crescit mihi materies, der Stoff (zum Schreiben) wächst mir unter den Händen, Cic. – crescentibus iam provinciis (Geschäfte), Liv. – rapi crescentibus annis, in der Blüte der Jahre, Mart.: crescentes abstulit annos, poet. = raffte sie (die Gattin) in der Blüte der Jahre dahin, Ov. – aber capi (gefesselt werden) primis et adhuc crescentibus annis (von immer mehr aufblühender Jugend), Ov. – crescentem sequitur cura pecuniam, Hor.: minori dicere, per quae crescere res (Vermögen) posset, minui damnosa libido, Hor.: opes (Reichtum) genti ex vectigalibus opobalsami crevere, Iustin.: eorum aes alienum multiplicandis usuris crescere, Nep.: crescentibus multiplicari usuris (v. einem ausgeliehenen Kapital), Ambros.: reliqua (die Rückstände der Zinsen) creverunt, Plin. ep.: crescit pretium alcis rei, Plin.: his tamen omnibus annona (Getreidepreis) crevit, Caes.

    c) der intensiven Stärke, dem Grade nach wachsen, steigen, sich steigern, zunehmen, v. Tone der Stimme od. Rede, in foro sic illius vox crescebat, tamquam tuba, Petron.: crescit oratio minus aperte, Quint.: maxime in hac parte crescere debet oratio, Quint. – v. Hitze, Wind, Sturm usw., crescente aestu, Curt.: crescente vento, Catull. – proximus dies non sine minis crescentis mali praeteriit, Curt. – v. Krankheit, Schmerz, advenientes crescentesque morbi, Cic.: crescentes morbi (Ggstz. remissiones), Cels.: si febris non decrescit, sed crescere desiit, wenn das F. nicht aufhört, sondern nur zu steigen nachläßt, Cels.: si etiam vehementius dolor crevit, Cels.: crescunt ignisque dolorque languescuntque iterum, Ov.: fruendis voluptatibus crescit carendi dolor, Plin. ep. – v. andern phys. od. äußern Zuständen, crescit mobilitas eundo, Lucr.: crescente certamine, Liv.: crescente certamine et clamore, Liv.: inter epulas ebrietate crescente, Iustin.: fama e minimo sua per mendacia crescit, Ov.: simul crescit inopia omnium (an allem), Liv.: non crescet, sed dividetur labor, Quint.: unde crevit nobis labor, Plin.: cuius originem moris a mitiore crevisse principio, quam etc., Liv.: cum periculum cresceret, Plin. ep. – v. geistigen Zuständen, quod ex his studiis quoque crescit oratio et facultas, durch diese Studien auch die Befähigung zur rednerischen Darstellung (das Rednertalent) gefördert wird, Cic.: cum robore dicendi crescet etiam eruditio, Quint.: rerum cognitio cotidie crescit, Quint.: nihil crescit (kommt weiter) solā imitatione, Quint. – v. gemütlichen Zuständen, ideoque crescit animus laude et impetu augetur, Quint.: u. so oft crescit animus alcis od. crescit animus alci (s. Krebs-Schmalz Antib. 7 S. 375), zB. crevit ex eo hostium animus, Liv.: morte Africani crevere inimicorum animi, Liv.: itaque et Romanis crevit animus, Liv.: plebi creverant animi, Liv.: hostibus quoque crevere animi, Iustin.: hāc virium accessione animus crevit praetori, ut Cassandream oppugnaret, Liv.: hinc animus crevit obsessis, Curt. – ad extremam aetatem eorum amicitia crevit, Nep.: atrocitas crescit ex his, Quint.: crescit ardor animorum, Curt.: Tuscis crevit audacia, Liv.: multo successu Fabiis audaciam crescere, Liv.: crescit audacia experimento, Plin. ep. – crevit postea caritas ipsa mutuae vetustate amicitiae, Plin. ep.: primo pecuniae, deinde imperii cupido crevit, Sall. – ne desperatio suis cresceret, Iustin. – exspectatio muneris et rumore nonnullo et studiis sermonibusque competitorum creverat, Cic. – crescente formidine, Plin. ep.: fuga atque formido crescit, Sall.: in dies crescit foeditas (Niederträchtigkeit) utrāque linguā notata, Plin. ep. – crescit invidia, Quint. u. Suet. – laetitia ipsa cum ingressu tuo crevit ac prope in singulos gradus adaucta est, Plin. pan.: ubi paulatim licentia crevit, Sall. – cotidie metus crescit, Quint.: sic urbium captarum crescit miseratio, Quint. – crescit simul et neglegentia cum audacia hosti, Liv. – crescebat in eos odium, Cic.: inter naturaliter dissimillimos ac diversa volentes crescebat odium, Vell. – inter haec simul spes simul cura in dies crescebat, Liv. – unde illis terror, inde Romanis animus crevit, Liv.: vitium in dies crescit, Cic.: crescentibus in dies vitiis (Agrippae), Vell.: vitia, quae nobiscum creverunt, mit uns groß geworden sind, Sen. – v. polit. Zuständen, causa belli coepit a foedere Philippi, postea crevit implorantibus Athenis auxilium contra regis iniurias, Flor.: socordiā Darei crevisse hostium famam, Curt.: crescente in dies et classe et famā Pompeii, Vell. – Camillo gloria crevit in Faliscis, Liv.: facti mei gratia periculo crevit, Plin. ep. – tantum opes (Albae Longae) creverant, ut etc., Liv.: cum hostium opes animique crevissent, Cic.: cum Atheniensium male gestis in Sicilia rebus opes senescere, contra Lacedaemoniorum crescere videret, Nep. – plebis opes imminutae, paucorum potentia crevit, Sall.: cuius rei praemium sit in civitate, eam maximis semper auctibus crescere, Liv. – statim et seditio crevit, ubi caput et consilium habere coepit, Iustin.: crescit favore turbida seditio, Ov. – Veiis (zu V.) non tantum animi in dies, sed etiam vires crescebant, Liv.

    d) dem Vermögen nach wachsen, zunehmen, emporkommen, reich werden, crescam patrimonio, non corpore, Petron. – m. Ang. von wo aus? durch Praepp., ut rei publicae, ex qua crevissent, tempus accommodarent, Liv.: ex parvo crevit, Petron.: ab asse crevit, Petron.: de nihilo crevit, Petron.

    e) dem Ruhme, dem Ansehen, der Macht nach wachsen, sich entwickeln, sich heben, steigen, sich emporschwingen, emporkommen, groß werden (Ggstz. minui), α) v. Staaten (Völkern) u. Königen, crescens regnum, Iustin.: sic fortis Etruria crevit, Verg.: hinc iam coepit Romana res crescere, Eutr.: sed civitas, incredibile memoratu est, quantum creverit, Sall.: si nostram rem publicum vobis et nascentem (in seinem Entstehen) et crescentem (in seinem Wachstume) et adultam (in seiner entwickelten Blüte) et iam firmam et robustam (in seiner festbegründeten Kraft) ostendero, Cic.: atqui non tantum interest nostrā Aetolorum opes ac vires minui, quantum non supra modum Philippum crescere, Liv. – m. Abl. wodurch? ubi labore atque iustitiā res publica crevit, Sall.: Rhodiorum civitas, quae populi Romani opibus creverat, Sall. – concordiā parvae res crescunt, discordiā maximae dilabuntur, Sall. – m. per u. Akk. auf welchem Wege? non pati cuiusquam regnum per scelus crescere, Sall. – m. Advv. od. Praepp. von wo? u. bis zu? o quam de tenui Romanus origine crevit, Ov.: eo magnitudinis crescere, ut etc. (v. röm. Volke), Flor.: quia Athenienses non, ut ceterae gentes, a sordidis initiis ad summa crevere, Iustin.: ceterum Saguntini in tantas brevi creverant opes seu maritimis seu terrestribus fructibus seu multitudinis incremento seu disciplinae sanctitate, ut etc., Liv. – β) v. einzelnen Pers.: date crescendi copiam, laßt wachsen u. gedeihen (= an Ansehen gewinnen), Ter.: postquam hominem adulescentem magis magisque crescere intellegit, Sall.: crescendi in curia sibi occasionem datam ratus, Liv. – m. Abl. wodurch? woran? cr. malo rei publicae, Sall.: cr. optivo cognomine, Hor.: cum de se ingentia pollicendo tum regis criminibus omnibus locis cr., Liv.: non minus dignitate, quam gratiā fortunāque cr., steigen an Ansehen usw., sein A. usw. steigen sehen, Nep.: quoad vixit virtutum laude crevit, sah er den Ruhm seiner Verdienste steigen, Nep. – m. per u. Akk. auf welchem Wege? cr. per summam gloriam, auf die rühmlichste Weise, Liv. – m. per u. Akk. der Pers. durch wen? frater per se (durch ihn) crevisset, Caes. – m. Ang. bei wem? durch apud u. Akk., si quibus tuorum meis criminibus apud te crescere libet, Liv. – m. ex u. de u. Abl. woher? infolge wessen? auf wessen Kosten? qua ex re creverat cum famā tum opibus, Nep.: timentes, ne crescendi ex se inimico collegae potestas fieret, Liv.: crescendi ex iis ratus esse occasionem, Liv.: nam si mihi liberet accusare, accusarem alios potius, ex quibus possem crescere, Cic.: oblatam sibi facultatem putavit, ut ex invidia senatoria posset crescere, quod (weil) etc., Cic.: denique, si videor hic... de uno isto voluisse crescere, isto absoluto de multis mihi crescere licebit, Cic. f) an Mut wachsen, Mut bekommen, sich gehoben-, sich groß fühlen, cresco et exsulto et discussā senectute recalesco, quotiens etc., Sen. ep. 34, 1: ex (infolge) nostro maerore crescit Charaxus, Ps. Ov. her. 15, 117. – / Synkop. Perf.-Formen cresti, Laev. erotop. fr. 6 ( bei Charis. 288, 10) u. cresse, Lucr. 3, 681.

    lateinisch-deutsches > cresco

  • 16 damno

    damno, āre, āvi, ātum - tr. - [st1]1 [-] causer un dommage, nuir à, porter préjudice à.    - pauperibus te parcere solitum, dites damnare, Plaut. Trin.: tu as l'habitude d'épargner les pauvres et de porter préjudice aux riches (damno → damnum: préjudice)    - patrios damnare penates absiste, Sil.: cesse d'en vouloir au foyer de tes pères. [st1]2 [-] condamner, déclarer coupable.    - souvent avec gén. ou abl. ou de + abl.    - damnare capitis (capite): condamner à la peine capitale.    - capitis damnare, Cic. Quinct. 32: condamner à la perte de sa personnalité civile [perte du droit de cité ou exil].    - damnare ambitus, furti, majestatis: condamner pour brigue, pour vol, pour crime de lèse-majesté.    - octupli damnari, Cic. Verr. 3, 29: être condamné à payer huit fois la somme.    - dupli damnari, Cic.: être condamné à payer le double de la somme.    - in singulos HS quinquagenis milibus damnari mavultis? Cic.: aimez-vous mieux être condamnés chacun à cinquante mille sesterces?    - damnare de vi, Cic.: condamner pour violence.    - damnare de repetundis, Suet.: condamner pour concussion.    - damnare de majestate, Cic.: condamner pour crime de lèse-majesté.    - interfectae sororis crimine damnari, V.-Max.: être condamné pour avoir tué sa soeur.    - Milo Clodio interfecto eo nomine erat damnatus, Caes. BC. 3, 21, 4: Milon, après le meurtre de Clodius, avait été condamné de ce chef (à ce titre).    - nomine conjurationis damnare, Cic.: condamner pour avoir conspiré.    - contra edictum fecisse damnabere, Cic. Verr. 3, 25: tu seras condamné comme ayant contrevenu à l'ordonnance.    - caput damnaverat Orco, Virg.: il avait voué sa tête aux dieux infernaux.    - damnare ad mortem, Tac. A. 16, 21: condamner à mort.    - damnare ad extremum supplicium, Tac. An. 6, 38: condamner au dernier supplice.    - damnare aliquem inauditum, Just.: condamner qqn sans l'avoir entendu.    - damnare in metallum, Dig.: condamner aux mines.    - damnare in opus publicum, Dig.: condamner aux travaux des routes.    - damnare lumina nocte, Ov.: condamner les yeux aux ténèbres, rendre aveugle.    - damnare pecuniā: condamner à une amende. [st1]3 [-] faire condamner, obtenir la condamnation de.    - damnatus ab aliquo sua lege decem milibus aeris, Liv. 7, 16, 9: condamné aux termes de sa propre loi sur l'instance de qqn à une amende de dix mille as.    - debitori suo creditor saepe damnatur, Sen. Ben. 6, 4, 4: souvent le débiteur obtient condamnation contre son créancier. [st1]4 [-] désapprouver, blâmer, critiquer, reprendre; rejeter, repousser.    - damnare aliquem summae stultitiae, Cic. Part. 134: taxer qqn de la dernière sottise.    - damnare Senecam, Quint. 10, 1, 125: condamner Sénèque, le désapprouver.    - ne damnent quae non intellegunt, Quint. 10, 1, 26: pour éviter de condamner ce qu'on ne comprend pas.    - damnanda, Plin. Ep. 3, 9, 5: des choses condamnables.    - damnare fidem alicujus, Curt.: accuser la loyauté de qqn.    - ales damnavit vesci, Hirt.: l'oiseau refusa de prendre de la nourriture.    - (boves) nigri coloris candidive ad laborem damnantur, Plin. 8: les boeufs noirs ou blancs se voient refuser pour le travail. [st1]5 [-] obliger par une clause (t. de droit).    - avec ut, ne, inf. Dig.. 12, 6, 26; 8, 4, 16; 30, 12, 1; cf. Hor. S. 2, 3, 86.    - damnare heredem ut venditorem liberet, Dig.: obliger son héritier à libérer le vendeur. [st1]6 [-] [décad.] interdire.    - cf. le français « condamner une porte, une fenêtre». [st1]7 [-] quelques expressions remarquables.    - damnare aliquem votis, Virg.: condamner qqn à l'exécution de ses voeux, c.-à-d. les exaucer.    - damnare aliquem voto, Sisenna d. NON. 277,11: condamner qqn à l'exécution de ses voeux, c.-à-d. les exaucer.    - damnabis tu quoque votis, Virg.: tu condamneras toi aussi (les mortels) à l’exécution de leurs vœux (= tu les exauceras toi aussi).    - [poét.] numquam somno damnatus lumina serpens, Luc. 9, 363: un dragon dont les yeux n'obtiennent jamais le sommeil.    - voti damnari: voir ses voeux exaucés. [st1]8 [-] Eccl. damner.
    * * *
    damno, āre, āvi, ātum - tr. - [st1]1 [-] causer un dommage, nuir à, porter préjudice à.    - pauperibus te parcere solitum, dites damnare, Plaut. Trin.: tu as l'habitude d'épargner les pauvres et de porter préjudice aux riches (damno → damnum: préjudice)    - patrios damnare penates absiste, Sil.: cesse d'en vouloir au foyer de tes pères. [st1]2 [-] condamner, déclarer coupable.    - souvent avec gén. ou abl. ou de + abl.    - damnare capitis (capite): condamner à la peine capitale.    - capitis damnare, Cic. Quinct. 32: condamner à la perte de sa personnalité civile [perte du droit de cité ou exil].    - damnare ambitus, furti, majestatis: condamner pour brigue, pour vol, pour crime de lèse-majesté.    - octupli damnari, Cic. Verr. 3, 29: être condamné à payer huit fois la somme.    - dupli damnari, Cic.: être condamné à payer le double de la somme.    - in singulos HS quinquagenis milibus damnari mavultis? Cic.: aimez-vous mieux être condamnés chacun à cinquante mille sesterces?    - damnare de vi, Cic.: condamner pour violence.    - damnare de repetundis, Suet.: condamner pour concussion.    - damnare de majestate, Cic.: condamner pour crime de lèse-majesté.    - interfectae sororis crimine damnari, V.-Max.: être condamné pour avoir tué sa soeur.    - Milo Clodio interfecto eo nomine erat damnatus, Caes. BC. 3, 21, 4: Milon, après le meurtre de Clodius, avait été condamné de ce chef (à ce titre).    - nomine conjurationis damnare, Cic.: condamner pour avoir conspiré.    - contra edictum fecisse damnabere, Cic. Verr. 3, 25: tu seras condamné comme ayant contrevenu à l'ordonnance.    - caput damnaverat Orco, Virg.: il avait voué sa tête aux dieux infernaux.    - damnare ad mortem, Tac. A. 16, 21: condamner à mort.    - damnare ad extremum supplicium, Tac. An. 6, 38: condamner au dernier supplice.    - damnare aliquem inauditum, Just.: condamner qqn sans l'avoir entendu.    - damnare in metallum, Dig.: condamner aux mines.    - damnare in opus publicum, Dig.: condamner aux travaux des routes.    - damnare lumina nocte, Ov.: condamner les yeux aux ténèbres, rendre aveugle.    - damnare pecuniā: condamner à une amende. [st1]3 [-] faire condamner, obtenir la condamnation de.    - damnatus ab aliquo sua lege decem milibus aeris, Liv. 7, 16, 9: condamné aux termes de sa propre loi sur l'instance de qqn à une amende de dix mille as.    - debitori suo creditor saepe damnatur, Sen. Ben. 6, 4, 4: souvent le débiteur obtient condamnation contre son créancier. [st1]4 [-] désapprouver, blâmer, critiquer, reprendre; rejeter, repousser.    - damnare aliquem summae stultitiae, Cic. Part. 134: taxer qqn de la dernière sottise.    - damnare Senecam, Quint. 10, 1, 125: condamner Sénèque, le désapprouver.    - ne damnent quae non intellegunt, Quint. 10, 1, 26: pour éviter de condamner ce qu'on ne comprend pas.    - damnanda, Plin. Ep. 3, 9, 5: des choses condamnables.    - damnare fidem alicujus, Curt.: accuser la loyauté de qqn.    - ales damnavit vesci, Hirt.: l'oiseau refusa de prendre de la nourriture.    - (boves) nigri coloris candidive ad laborem damnantur, Plin. 8: les boeufs noirs ou blancs se voient refuser pour le travail. [st1]5 [-] obliger par une clause (t. de droit).    - avec ut, ne, inf. Dig.. 12, 6, 26; 8, 4, 16; 30, 12, 1; cf. Hor. S. 2, 3, 86.    - damnare heredem ut venditorem liberet, Dig.: obliger son héritier à libérer le vendeur. [st1]6 [-] [décad.] interdire.    - cf. le français « condamner une porte, une fenêtre». [st1]7 [-] quelques expressions remarquables.    - damnare aliquem votis, Virg.: condamner qqn à l'exécution de ses voeux, c.-à-d. les exaucer.    - damnare aliquem voto, Sisenna d. NON. 277,11: condamner qqn à l'exécution de ses voeux, c.-à-d. les exaucer.    - damnabis tu quoque votis, Virg.: tu condamneras toi aussi (les mortels) à l’exécution de leurs vœux (= tu les exauceras toi aussi).    - [poét.] numquam somno damnatus lumina serpens, Luc. 9, 363: un dragon dont les yeux n'obtiennent jamais le sommeil.    - voti damnari: voir ses voeux exaucés. [st1]8 [-] Eccl. damner.
    * * *
        Damno, damnas, damnare. Quintil. Condamner, Damner.
    \
        Artes damnare. Sil. Blasmer, Detester.
    \
        In vno facto damnandus. Ouid. Damnable, Digne d'estre reprins et blasmé en, etc.
    \
        Damnatur in totum haec herba. Plin. Est rejectee, Deboutee.
    \
        Damnare tempora infoelicitatis. Quintil. Blasmer le temps, Dire que les temps sont malheureux.
    \
        Iniuriarum. Cic. Condamner en cas d'injure.
    \
        Maiestatis. Cic. Condamner de lese majesté.
    \
        Damnari rei capitalis. Cic. Estre condamné d'un crime capital.
    \
        Sceleris aliquem damnare. Cic. Condamner aucun d'avoir faict quelque meschanceté et forfaict.
    \
        Damnatus sordium iudex aut magistratus. Plin. iunior. Juge ou Magistrat condamné pour avoir prins argent pour juger.
    \
        Stultitiae damnare aliquem. Cic. L'arguer de folie.
    \
        Nec enim nos tarditatis natura damnauit. Quintil. Nature ne nous a point condamné à estre lours et pesans d'esprit.
    \
        Iungitur etiam genitiuo significanti poenam: vt Damnari octupli. Cic. Estre condamné à rendre huit fois au double ce qu'on a desrobbé ou mal prins.
    \
        Damnatus longi laboris. Horat. Condamné à perpetuel ou long travail.
    \
        Nomine sceleris coniurationisque damnari. Cic. Estre condamné pour avoir conjuré et conspiré contre la Republique.
    \
        Damnare de suspicionibus. Vlpian. Par souspecons.
    \
        Ablatiuo etiam poenae: vt Damnari capite. Cic. Estre condamné à mort.
    \
        Caput damnare orco. Virgil. Destiner à mourir, ou Ordonner.
    \
        Damnari in opus, vel in ludum. Plin. iunior. Estre condamné à besongner aux minieres, ou à se combatre à oultrance contre des bestes, ou contre d'autres gens condamnez.
    \
        Partem damnatur in vnam. Ouid. Il est puni en une seule partie de son corps, C'est à scavoir en ses oreilles. De Mida.
    \
        Damnare fastidio aliquid. PLin. Rejecter quelque chose par en estre trop saoult.
    \
        Damnari indicta causa dicuntur, qui ad iudicium vocati non affuerunt, absentesque sententiam passi sunt. Curt. Cic. Estre condamné sans avoir esté ouy en ses defenses.
    \
        Damnari votorum, vel votis. Virgil. Liu. Quand la chose que nous avons demandé à Dieu, moyennant certain veu et promesse, nous est advenue, Estre tenu et obligé de faire et accomplir ce qu'on a voué et promis à Dieu, pource qu'il nous a donné ce que luy avions demandé.
    \
        Damnare, pro Reum peragere. Plin. Quand l'accusateur convainct aucun d'un crime, tellement qu'il le fait condamner.
    \
        Tributis damnare. Tacit. Multer, Punir, Condamner à payer tribut, Faire tributaire.
    \
        Multos pecuarios damnarunt. Liu. Ils l'ont condamné à l'amende.

    Dictionarium latinogallicum > damno

  • 17 cresco

    crēsco, crēvī, crētum, ere (Inchoat. zu creo), anfangen hervorzukommen, nach u. nach hervorkommen, wachsen, I) von noch nicht Vorhandenem: 1) im engern Sinne, v. eig. Wachstum in der Natur, wachsen, hervorwachsen = entstehen, crescentes segetes, Ov.: qui postea creverunt, die Nachkommen, Varro. – hic et acanthus et rosa crescit, Verg.: in exitu paludis saxum crescit, Plin.: crescit barba pilique per omnia membra, Lucr. – m. Dat. wem? tibi, mors, crescit omne, Sen. poët. – mit ex od. de u. Abl., quaecumque e terra corpora crescunt, Lucr.: quos (liberos) utriusque figurae esse vides, corpore de patrio et materno sanguine crescunt, Lucr. – m. inter u. Akk., avenam lolium crescere inter triticum, Enn. fr. var. 31. – bei Dichtern Partiz. crētus, a, um, entsprungen, entsprossen, entstanden, m. ab od. (selten) de u. Abl. od. m. bl. Abl., cretus Troiano a sanguine, Verg.: cretus ab origine eadem, Ov.: leo Chimaerea cretus de gente, Auct. carm. de laud. Herc.: tali de sidere cretus, Manil.: cretus Semiramio sanguine, Ov.: cretus Amyntore, Ov.
    2) im weitern Sinne, a) v. mater. Subjj., entstehen, haec villa inter manus meas crevit, Sen. ep. 12, 1. – b) v. Zuständen, erwachsen, ingens hic terris crescit labor, Sil. 3, 75.
    II) von schon Vorhandenem, wachsen = an
    ————
    Wachstum zunehmen (Ggstz. decrescere, minui), 1) im engern Sinne, v. eig. Wachstume in der Natur, a) übh.: crescere posse imperfectae rei signum est, Sen.: crescere non possint fruges, arbusta, animantes, Lucr.: quibus articuli in pueritia excĭderunt neque repositi sunt, minus quam ceteri crescunt, Cels. – m. Advv. wie? cr. male (v. Getreide), Ov.: cr. moderatim, paulatim, Lucr.: cr. celerrime, Plin.: cr. tarde (Ggstz. cito occĭdere), Plin., tardius, Veget. mul.: quid? tu ignoras arbores magnas diu crescere, unā horā exstirpari? Curt. – m. in u. Abl., poet. m. bl. Abl. wo? in lecticis crescunt (infantes), Quint.: pili viris crescunt maxume in capillo, mox in barba, Plin.: cr. matris in alvo, Ov.: ut pennas clivo (an einem Hügel) crevisse putes, Ov. – m. in u. Abl. wann? pili crescunt et in quibusdam morbis, Plin. – m. cum u. Abl., ostreis conchyliisque omnibus contingere, ut cum luna pariter crescant pariterque decrescant, Cic.: vis animi pariter crescit cum corpore toto, Lucr. – m. Abl. womit? woran? pulchro corpore creti, Lucr.: cr. corpore (v. Pers.), Petron. – m. Abl. wodurch? crassā magnum farragine corpus crescere iam domitis (equis) sinito, Verg. – m. Advv. od. Praepp. wohin? sursum nitidae fruges arbustaeque crescunt, Lucr.: homo crescit in longitudinem usque ad ter septenos annos, tum deinde ad plenitudinem, Plin.: ut (olea) spatium in latitudinem crescendi habeat, Col.: iecur fartilibus in immen-
    ————
    sam amplitudinem crescit, Plin.: postquam super ora caputque crevit onus, Ov. – m. in u. Akk. worein? wozu? = in etw. hineinwachsen, zu etw. verwachsen, anwachsen, zu etw. werden, cr. in caput potius quam in semen (v. der Zwiebel), Pallad.: cr. in ventrem (v. der Gurke), Verg.: similis lunae macula crescens in orbes, Plin.: u. bei Verwandlungen, in caput crescit, Ov.: coeperunt curvari manus et aduncos crescere in ungues, Ov.: in frondem crines, in ramos brachia crescunt, Ov. – b) insbes.: α) v. Knaben, zum Jüngling heranwachsen, aufwachsen, groß werden (bei Cic. adolescere), hortatus est, ut cresceret, Suet. – m. in u. Abl. wo? in cuius domo creverat, Suet. – m. Dat. für wen? wem zum Heile? toti salutifer orbi cresce puer, Ov.: ut crescerent de tuo qui crescerent tibi, Plin. pan.: u. (m. dopp. Nom.) etiam tibi discipulus (als Sch.) crescit cicaro meus, Petron. – m. sub u. Abl. unter wessen Leitung? crevisti sub noverca, Sen.: exactā pueritiā per quinquennium sub Aristotele crevit (v. Alexander dem Gr.), Iustin. – m. ad od. in u. Akk. wozu? lacte fero crescens ad fulmina vimque tonandi (v. jungen Jupiter), Manil. 1, 368: cito crescit in iuvenem, Hieron. epist. 66, 10. – β) v. jungen Tieren, aufwachsen, ille (canis) tibi pecudum multo cum sanguine crescet, Gratt. cyn. 168.
    2) im weitern Sinne, der Größe, der Höhe, dem Umfang, der Menge, Zahl, Stärke, dem Grade nach
    ————
    wachsen, steigen, aufsteigen, zunehmen, sich vermehren, sich vergrößern, sich steigern (Ggstz. decrescere, minui u. dgl.), a) der Größe, Höhe, dem Umfang nach, oft m. Abl. wodurch? od. m. in u. Akk. bis wohin? u. m. ab u. Abl. von wo? v. Boden, v. Bergen usw., surgit humus; crescunt loca (seine Flächen) decrescentibus undis, Ov.: hieme creverant Alpes, hoch lag in den A. der Schnee, Flor.: crescere altitudo petrae videbatur, Curt.: tum partes in omnes auctus crescit in immensum (Atlas), Ov.: petra non modicis ac mollibus clivis in sublime fastigium crescit, sed in metae maxime modum erecta est, Curt. – v. Bauten, cognata moenia laetor crescere, Ov.: iam aliquantum altitudinis opus creverat, Curt.: iam a fundo maris in altitudinem modicam opus creverat, Curt.: Caesaris naves a binis remigum in senos nec amplius ordines creverant, Flor. – v. ganzen Städten, die an Umfang u. Einwohnerzahl zunehmen, vix crediderim tam mature tantam urbem crevisse, floruisse, concĭdisse, resurrexisse, Vell.: Roma interim crescit Albae ruinis; duplicatur civium numerus, Caelius additur urbi mons, Liv.: in aeternum urbe conditā, in immensum crescente, Liv. – v. Örtlichkeiten, die, wenn man sich ihnen nähert, immer größer werden, admoto crescebant culmina gressu, Sil. 15, 216. – v. Quellen, Gewässern, steigen, schwellen, anschwellen, fons ter in die statis auctibus ac deminutionibus crescit de-
    ————
    crescitque, Plin. ep.: fontes calidi, qui pariter cum aestu maris crescunt minuunturque, Plin.: cum Albanus lacus praeter modum crevisset, Cic.: cava flumina crescunt cum sonitu, Verg.: aestate incipit crescere (Ggstz. minuitur, v. einem Flusse), Sen.: Liger ex nivibus creverat, Caes.: forsitan Aethiopum penitus de montibus altis crescat (v. Nil), Lucr. – v. der Flut, steigen, ad mensuram enim crescit iterumque decrescit (fällt), Sen. – v. Feuer, im Bilde, sed memoriā rerum gestarum eam flammam egregiis viris in pectore crescere, nec prius sedari, quam etc., Sall.: crescente deinde et amoris in Cleopatram incendio et vitiorum magnitudine, Vell. – v. Monde, zunehmen (Ggstz. decrescere, minui, senescere), cum luna triduum recessit a sole crescit et plus illuminatur, Vitr.: lunae luminum varietas tum crescentis tum senescentis, Cic.: crescens minuensque sidus, Plin.: luna crescens (Ggstz. senescens), Varro u. Cic.: crescente lunā, Ggstz. decrescente lunā, Varro, Ggstz. senescente lunā, Varro, Ggstz. minuente lunā, Pallad., Ggstz. deficiente lunā, Gell.: lunā vel iam plenā vel adhuc crescente, Macr.: nunc de crescenti lumine lunae deminutioneque dicam, Varr. – v. Tage, zunehmen (Ggstz. decrescere), crescere dies licet et tabescere noctes, Lucr.: umbra, ut dies crevit decrevitve, modo brevior modo longior hāc vel illā cadit, Plin. ep. – v. den Jahren, crescentibus annis, Ov. u. Mart. – v. Speisen, die
    ————
    im Munde quellen, schwellen, non in ore crevit cibus, non haesit faucibus, Sen.: crescit et invito in ore cibus, Ov. – v. Geschwülsten, tumor omni frigore minuitur; non solum sub omni calore, sed etiam retento spiritu crescit, Cels. – u. v. Gliedern, laetum opere corpus et crescentia laboribus membra, vor Kraft schwellenden, strotzenden, Plin. pan.: creverunt artus (beim Foltern), Sil.: u. so (v. Gefolterten) crescit et suspensus ipse vinculis latentibus, Prud. – v. Holz, quellen, contignationes umore crescentes aut siccitate decrescentes (schwindend), Vitr. – v. Hülsenfrüchten, quellen, coquendo cr., Plin. – v. Schriften, liber crevit, Plin. ep.: quoniam satis huius voluminis magnitudo crevit, Cornif. rhet. – v. Versen, iambi a brevibus in longas (syllabas) nituntur et crescunt, Quint.
    b) der Zahl, Menge, Summe nach wachsen, steigen, zunehmen, immer größer werden, sich mehren, sich häufen (Ggstz. minui), crescit in dies singulos hostium numerus, Cic.: turba infantium augetur cotidie et crescit, Plin. ep.: crescens in dies multitudo hostium, Liv.: crescebat in dies Sullae exercitus, Vell.: ex quo intellectum est non mihi absenti crevisse amicos, Cic.: cr. malo od. per damnum (v. der Hydra, der für einen abgeschlagenen Kopf immer zwei andere wuchsen), Ov. – plagae (Schläge) crescunt, Ter.: crescit mihi materies, der Stoff (zum Schreiben) wächst mir unter den Händen, Cic. – crescentibus
    ————
    iam provinciis (Geschäfte), Liv. – rapi crescentibus annis, in der Blüte der Jahre, Mart.: crescentes abstulit annos, poet. = raffte sie (die Gattin) in der Blüte der Jahre dahin, Ov. – aber capi (gefesselt werden) primis et adhuc crescentibus annis (von immer mehr aufblühender Jugend), Ov. – crescentem sequitur cura pecuniam, Hor.: minori dicere, per quae crescere res (Vermögen) posset, minui damnosa libido, Hor.: opes (Reichtum) genti ex vectigalibus opobalsami crevere, Iustin.: eorum aes alienum multiplicandis usuris crescere, Nep.: crescentibus multiplicari usuris (v. einem ausgeliehenen Kapital), Ambros.: reliqua (die Rückstände der Zinsen) creverunt, Plin. ep.: crescit pretium alcis rei, Plin.: his tamen omnibus annona (Getreidepreis) crevit, Caes.
    c) der intensiven Stärke, dem Grade nach wachsen, steigen, sich steigern, zunehmen, v. Tone der Stimme od. Rede, in foro sic illius vox crescebat, tamquam tuba, Petron.: crescit oratio minus aperte, Quint.: maxime in hac parte crescere debet oratio, Quint. – v. Hitze, Wind, Sturm usw., crescente aestu, Curt.: crescente vento, Catull. – proximus dies non sine minis crescentis mali praeteriit, Curt. – v. Krankheit, Schmerz, advenientes crescentesque morbi, Cic.: crescentes morbi (Ggstz. remissiones), Cels.: si febris non decrescit, sed crescere desiit, wenn das F. nicht aufhört, sondern nur zu steigen nachläßt, Cels.: si
    ————
    etiam vehementius dolor crevit, Cels.: crescunt ignisque dolorque languescuntque iterum, Ov.: fruendis voluptatibus crescit carendi dolor, Plin. ep. – v. andern phys. od. äußern Zuständen, crescit mobilitas eundo, Lucr.: crescente certamine, Liv.: crescente certamine et clamore, Liv.: inter epulas ebrietate crescente, Iustin.: fama e minimo sua per mendacia crescit, Ov.: simul crescit inopia omnium (an allem), Liv.: non crescet, sed dividetur labor, Quint.: unde crevit nobis labor, Plin.: cuius originem moris a mitiore crevisse principio, quam etc., Liv.: cum periculum cresceret, Plin. ep. – v. geistigen Zuständen, quod ex his studiis quoque crescit oratio et facultas, durch diese Studien auch die Befähigung zur rednerischen Darstellung (das Rednertalent) gefördert wird, Cic.: cum robore dicendi crescet etiam eruditio, Quint.: rerum cognitio cotidie crescit, Quint.: nihil crescit (kommt weiter) solā imitatione, Quint. – v. gemütlichen Zuständen, ideoque crescit animus laude et impetu augetur, Quint.: u. so oft crescit animus alcis od. crescit animus alci (s. Krebs-Schmalz Antib. 7 S. 375), zB. crevit ex eo hostium animus, Liv.: morte Africani crevere inimicorum animi, Liv.: itaque et Romanis crevit animus, Liv.: plebi creverant animi, Liv.: hostibus quoque crevere animi, Iustin.: hāc virium accessione animus crevit praetori, ut Cassandream oppugnaret, Liv.: hinc animus crevit obsessis, Curt. – ad
    ————
    extremam aetatem eorum amicitia crevit, Nep.: atrocitas crescit ex his, Quint.: crescit ardor animorum, Curt.: Tuscis crevit audacia, Liv.: multo successu Fabiis audaciam crescere, Liv.: crescit audacia experimento, Plin. ep. – crevit postea caritas ipsa mutuae vetustate amicitiae, Plin. ep.: primo pecuniae, deinde imperii cupido crevit, Sall. – ne desperatio suis cresceret, Iustin. – exspectatio muneris et rumore nonnullo et studiis sermonibusque competitorum creverat, Cic. – crescente formidine, Plin. ep.: fuga atque formido crescit, Sall.: in dies crescit foeditas (Niederträchtigkeit) utrāque linguā notata, Plin. ep. – crescit invidia, Quint. u. Suet. – laetitia ipsa cum ingressu tuo crevit ac prope in singulos gradus adaucta est, Plin. pan.: ubi paulatim licentia crevit, Sall. – cotidie metus crescit, Quint.: sic urbium captarum crescit miseratio, Quint. – crescit simul et neglegentia cum audacia hosti, Liv. – crescebat in eos odium, Cic.: inter naturaliter dissimillimos ac diversa volentes crescebat odium, Vell. – inter haec simul spes simul cura in dies crescebat, Liv. – unde illis terror, inde Romanis animus crevit, Liv.: vitium in dies crescit, Cic.: crescentibus in dies vitiis (Agrippae), Vell.: vitia, quae nobiscum creverunt, mit uns groß geworden sind, Sen. – v. polit. Zuständen, causa belli coepit a foedere Philippi, postea crevit implorantibus Athenis auxilium contra regis iniurias, Flor.: socordiā Darei cre-
    ————
    visse hostium famam, Curt.: crescente in dies et classe et famā Pompeii, Vell. – Camillo gloria crevit in Faliscis, Liv.: facti mei gratia periculo crevit, Plin. ep. – tantum opes (Albae Longae) creverant, ut etc., Liv.: cum hostium opes animique crevissent, Cic.: cum Atheniensium male gestis in Sicilia rebus opes senescere, contra Lacedaemoniorum crescere videret, Nep. – plebis opes imminutae, paucorum potentia crevit, Sall.: cuius rei praemium sit in civitate, eam maximis semper auctibus crescere, Liv. – statim et seditio crevit, ubi caput et consilium habere coepit, Iustin.: crescit favore turbida seditio, Ov. – Veiis (zu V.) non tantum animi in dies, sed etiam vires crescebant, Liv.
    d) dem Vermögen nach wachsen, zunehmen, emporkommen, reich werden, crescam patrimonio, non corpore, Petron. – m. Ang. von wo aus? durch Praepp., ut rei publicae, ex qua crevissent, tempus accommodarent, Liv.: ex parvo crevit, Petron.: ab asse crevit, Petron.: de nihilo crevit, Petron.
    e) dem Ruhme, dem Ansehen, der Macht nach wachsen, sich entwickeln, sich heben, steigen, sich emporschwingen, emporkommen, groß werden (Ggstz. minui), α) v. Staaten (Völkern) u. Königen, crescens regnum, Iustin.: sic fortis Etruria crevit, Verg.: hinc iam coepit Romana res crescere, Eutr.: sed civitas, incredibile memoratu est, quantum creve-
    ————
    rit, Sall.: si nostram rem publicum vobis et nascentem (in seinem Entstehen) et crescentem (in seinem Wachstume) et adultam (in seiner entwickelten Blüte) et iam firmam et robustam (in seiner festbegründeten Kraft) ostendero, Cic.: atqui non tantum interest nostrā Aetolorum opes ac vires minui, quantum non supra modum Philippum crescere, Liv. – m. Abl. wodurch? ubi labore atque iustitiā res publica crevit, Sall.: Rhodiorum civitas, quae populi Romani opibus creverat, Sall. – concordiā parvae res crescunt, discordiā maximae dilabuntur, Sall. – m. per u. Akk. auf welchem Wege? non pati cuiusquam regnum per scelus crescere, Sall. – m. Advv. od. Praepp. von wo? u. bis zu? o quam de tenui Romanus origine crevit, Ov.: eo magnitudinis crescere, ut etc. (v. röm. Volke), Flor.: quia Athenienses non, ut ceterae gentes, a sordidis initiis ad summa crevere, Iustin.: ceterum Saguntini in tantas brevi creverant opes seu maritimis seu terrestribus fructibus seu multitudinis incremento seu disciplinae sanctitate, ut etc., Liv. – β) v. einzelnen Pers.: date crescendi copiam, laßt wachsen u. gedeihen (= an Ansehen gewinnen), Ter.: postquam hominem adulescentem magis magisque crescere intellegit, Sall.: crescendi in curia sibi occasionem datam ratus, Liv. – m. Abl. wodurch? woran? cr. malo rei publicae, Sall.: cr. optivo cognomine, Hor.: cum de se ingentia pollicendo tum regis criminibus
    ————
    omnibus locis cr., Liv.: non minus dignitate, quam gratiā fortunāque cr., steigen an Ansehen usw., sein A. usw. steigen sehen, Nep.: quoad vixit virtutum laude crevit, sah er den Ruhm seiner Verdienste steigen, Nep. – m. per u. Akk. auf welchem Wege? cr. per summam gloriam, auf die rühmlichste Weise, Liv. – m. per u. Akk. der Pers. durch wen? frater per se (durch ihn) crevisset, Caes. – m. Ang. bei wem? durch apud u. Akk., si quibus tuorum meis criminibus apud te crescere libet, Liv. – m. ex u. de u. Abl. woher? infolge wessen? auf wessen Kosten? qua ex re creverat cum famā tum opibus, Nep.: timentes, ne crescendi ex se inimico collegae potestas fieret, Liv.: crescendi ex iis ratus esse occasionem, Liv.: nam si mihi liberet accusare, accusarem alios potius, ex quibus possem crescere, Cic.: oblatam sibi facultatem putavit, ut ex invidia senatoria posset crescere, quod (weil) etc., Cic.: denique, si videor hic... de uno isto voluisse crescere, isto absoluto de multis mihi crescere licebit, Cic. f) an Mut wachsen, Mut bekommen, sich gehoben-, sich groß fühlen, cresco et exsulto et discussā senectute recalesco, quotiens etc., Sen. ep. 34, 1: ex (infolge) nostro maerore crescit Charaxus, Ps. Ov. her. 15, 117. – ⇒ Synkop. Perf.-Formen cresti, Laev. erotop. fr. 6 ( bei Charis. 288, 10) u. cresse, Lucr. 3, 681.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > cresco

  • 18 refero

    rĕ-fĕro, rettŭli (also written retuli), rĕlātum (rēlātum or rellatum, Lucr. 2, 1001), rĕferre, v. a. irr., to bear, carry, bring, draw, or give back (very freq. and class.; cf.: reduco, reporto, retraho).
    I.
    Lit.
    A.
    Ingen.: zonas, quas plenas argenti extuli, eas ex provinciā inanes rettuli, C. Gracchus ap. Gell. 15, 12 fin.:

    arma,

    Plaut. Ep. 2, 2, 25:

    vasa domum,

    id. Poen. 4, 2, 25; cf.:

    pallam domum,

    id. Men. 5, 7, 59; 4, 2, 97; 98; cf.:

    anulum ad me,

    id. Cas. 2, 1, 1;

    and simply pallam, spinther,

    id. Men. 3, 3, 16; 5, 1, 5; 5, 2, 56:

    secum aurum,

    id. Aul. 4, 5, 4:

    exta,

    id. Poen. 2, 44:

    uvidum rete sine squamoso pecu,

    id. Rud. 4, 3, 5:

    aestus aliquem in portum refert,

    id. As. 1, 3, 6:

    Auster me ad tribulos tuos Rhegium rettulit,

    Cic. Fam. 12, 25, 3: ut naves eodem, unde erant profectae, reterrentur, Caes. B. G. 4, 28:

    me referunt pedes in Tusculanum,

    Cic. Att. 15, 16, B; cf.:

    aliquem lecticae impositum domum,

    Suet. Caes. 82; and:

    in Palatium,

    id. Vit. 16: intro referre pedem, to turn one ' s feet back, to return, Plaut. Merc. 5, 4, 50; cf.:

    incertus tuum cave ad me rettuleris pedem,

    id. Ep. 3, 4, 3:

    caelo rettulit illa pedem,

    Ov. H. 16, 88; 15, 186:

    fertque refertque pedes,

    id. F. 6, 334 (for a different use of the phrase, v. infra B. 2.):

    in decimum vestigia rettulit annum (victoria),

    Verg. A. 11, 290:

    in convivia gressum,

    Sil. 11, 355:

    in thalamos cursum,

    id. 8, 89:

    ad nomen caput ille refert,

    turns his head, looks back, Ov. M. 3, 245:

    suumque Rettulit os in se,

    drew back, concealed, id. ib. 2, 303:

    ad Tuneta rursum castra refert,

    Liv. 30, 16:

    corpus in monumentum,

    Petr. 113:

    relatis Lacedaemona (ossibus),

    Just. 3, 3, 12:

    gemmam non ad os, sed ad genas,

    Ov. Tr. 5, 4, 5: digitos ad os referre, to draw back (v. digitus), Quint. 11, 3, 103:

    digitos ad frontem saepe,

    Ov. M. 15, 567:

    manum ad capulum,

    Tac. A. 15, 58 fin.:

    rursus enses vaginae,

    Sil. 7, 508:

    pecunias monumentaque, in templum,

    Caes. B. C. 2, 21:

    caput ejus in castra,

    id. B. G. 5, 58:

    vulneratos in locum tutum,

    id. B. C. 2, 41:

    cornua (urorum) in publicum,

    id. B. G. 6, 28:

    frumentum omne ad se referri jubet,

    id. ib. 7, 71:

    signa militaria, scutum, litteras ad Caesarem,

    id. ib. 7, 88; id. B. C. 3, 53; 3, 99; id. B. G. 1, 29; 5, 49:

    Caesaris capite relato,

    id. B. C. 3, 19 fin. —
    b.
    Esp.: referre se, to go back, return:

    Romam se rettulit,

    Cic. Fl. 21, 50:

    sese in castra,

    Caes. B. C. 1, 72 fin.:

    se huc,

    id. ib. 2, 8, 2:

    domum me Ad porri catinum,

    Hor. S. 1, 6, 115:

    sese ab Argis (Juno),

    Verg. A. 7, 286:

    se ab aestu,

    Ov. M. 14, 52; cf.:

    se de Britannis ovans,

    Tac. A. 13, 32:

    causam Cleanthes offert, cur se sol referat,

    Cic. N. D. 3, 14, 37.—
    c.
    Pass. in mid. sense, to return, arrive:

    sin reiciemur, tamen eodem paulo tardius referamur necesse est,

    Cic. Tusc. 1, 49, 119:

    classem relatam,

    Verg. A. 1, 390:

    nunc Itali in tergum versis referuntur habenis,

    Sil. 4, 317; 7, 623.—
    d.
    To withdraw, remove:

    fines benignitatis introrsus referre,

    to narrow, Sen. Ben. 1, 14, 5:

    Seleucia ab mari relata,

    remote, Plin. 5, 27, 22, § 93. —
    B.
    In partic.
    1.
    To give back something due; to give up, return, restore, pay back, repay (= reddere):

    scyphos, quos utendos dedi Philodamo, rettuleritne?

    Plaut. As. 2, 4, 34; cf. id. Aul. 4, 10, 29; 37; 38;

    and, pateram (surreptam),

    Cic. Div. 1, 25, 54:

    argentum,

    Plaut. Ps. 2, 2, 29; so (with reddere) id. Curc. 5, 3, 45:

    mercedem (with reddere),

    id. As. 2, 4, 35; cf.:

    octonis idibus aera,

    to pay the money for tuition. Hor. S. 1, 6, 75 (v. idus):

    si non Rettuleris pannum,

    id. Ep. 1, 17, 32; 1, 6, 60:

    verum, si plus dederis, referam,

    Plaut. Ep. 2, 2, 112.—
    2.
    Referre pedem or gradum, as a milit. t. t., to draw back, retire, withdraw, retreat (different from the gen. signif., to return, and the above passages):

    vulneribus defessi pedem referre coeperunt,

    Caes. B. G. 1, 25; cf.:

    ut paulatim cedant ac pedem referant,

    id. B. C. 2, 40; Liv. 7, 33; so,

    referre pedem,

    Caes. B. C. 1, 44 (with loco excedere); Cic. Phil. 12, 3 (opp. insistere); Liv. 3, 60 (opp. restituitur pugna);

    21, 8 al.— For the sake of euphony: referre gradum: cum pedes referret gradum,

    Liv. 1, 14. —

    And, in a like sense, once mid.: a primā acie ad triarios sensim referebatur,

    Liv. 8, 8, 11.—
    b.
    Transf., out of the milit. sphere:

    feroque viso retulit retro pedem (viator),

    Phaedr. 2, 1, 8; cf.:

    viso rettulit angue pedem,

    Ov. F. 2, 342; 6, 334:

    rettulit ille gradus horrueruntque comae,

    id. ib. 2, 502:

    (in judiciis) instare proficientibus et ab iis, quae non adjuvant, quam mollissime pedem oportet referre,

    Quint. 6, 4, 19.
    II.
    Trop., to bear or carry back, to bring, draw, or give back.
    A.
    In gen.: (Saxum) ejulatu... Resonando mutum flebiles voces refert, Att. ap. Cic. Fin. 2, 29, 94 (Trag. Rel. p. 176 Rib.); cf. Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42:

    sonum,

    id. N. D. 2, 57, 144; id. Or. 12, 38; Hor. Ep. 2, 1, 201 al.:

    voces,

    Ov. M. 12, 47; cf.:

    Coëamus rettulit Echo,

    id. ib. 3, 387: cum ex CXXV. judicibus reus L. referret, restored to the list, i. e. retained, accepted (opp. quinque et LXX. reiceret), Cic. Planc. 17:

    o mihi praeteritos referat si Juppiter annos!

    Verg. A. 8, 560; cf.: tibi tempora, Hor. C. 4, 13, 13:

    festas luces (sae culum),

    id. ib. 4, 6, 42:

    dies siccos (sol),

    id. ib. 3, 29, 20 et saep.:

    hoc quidem jam periit: Ni quid tibi hinc in spem referas,

    Plaut. Ep. 3, 2, 3:

    ad amicam meras querimonias referre,

    id. Truc. 1, 2, 65:

    hic in suam domum ignominiam et calamitatem rettulit,

    Cic. Off. 1, 39, 138; cf.:

    pro re certā spem falsam domum rettulerunt,

    id. Rosc. Am. 38, 110:

    rem publicam sistere negat posse, nisi ad equestrem ordinem judicia referantur,

    id. Verr. 2, 3, 96, § 223:

    servati civis decus referre,

    Tac. A. 3, 21:

    e cursu populari referre aspectum in curiam,

    to turn back, turn towards, Cic. Prov. Cons. 16, 38; cf.:

    oculos animumque ad aliquem,

    id. Quint. 14, 47:

    animum ad studia,

    id. de Or. 1, 1, 1:

    animum ad veritatem,

    id. Rosc. Am. 16, 48:

    animum ad firmitudinem,

    Tac. A. 3, 6 et saep.:

    multa dies variique labor mutabilis aevi Rettulit in melius,

    brought to a better state, Verg. A. 11, 426:

    uterque se a scientiae delectatione ad efficiendi utilitatem refert,

    Cic. Rep. 5, 3, 5; so,

    se ad philosophiam referre,

    to go back, return, id. Off. 2, 1, 4:

    ut eo, unde digressa est, referat se oratio,

    id. ib. 2, 22, 77.—
    B.
    In partic.
    1.
    (Acc. to I. B. 1.) To pay back, give back, repay (syn. reddo):

    denique Par pari referto,

    Ter. Eun. 3, 1, 55; cf.:

    quod ab ipso adlatum est, id sibi esse relatum putet,

    id. Phorm. prol. 21:

    ut puto, non poteris ipsa referre vicem,

    pay him back in his own coin, Ov. A. A. 1, 370; Sen. Herc. Fur. 1337. — Esp. in the phrase referre gratiam (rarely gratias), to return thanks, show one ' s gratitude (by deeds), to recompense, requite (cf.:

    gratiam habeo): spero ego mihi quoque Tempus tale eventurum, ut tibi gratium referam parem,

    Plaut. Merc. 5, 4, 39:

    parem gratiam,

    Ter. Eun. 4, 4, 51:

    et habetur et refertur, Thais, a me ita, uti merita es, gratia,

    id. ib. 4, 6, 12; cf.:

    meritam gratiam debitamque,

    Cic. de Or. 3, 4, 14:

    justam ac debitam gratiam,

    id. Balb. 26, 59:

    pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam,

    id. Cat. 4, 2, 3; 1, 11, 28; id. Off. 2, 20, 69:

    fecisti ut tibi numquam referre gratiam possim,

    Plaut. Capt. 5, 1, 12; id. Most. 1, 3, 57; id. Pers. 5, 2, 71; id. Ps. 1, 3, 86; id. Rud. 5, 3, 36 al.; Cic. Lael. 15, 53; Caes. B. G. 1, 35:

    alicui pro ejus meritis gratiam referre,

    id. ib. 5, 27 fin.; id. B. C. 2, 39; 3, 1, fin.:

    gratiam emeritis,

    Ov. P. 1, 7, 61:

    gratiam factis,

    id. Tr. 5, 4, 47.— Plur.:

    pro tantis eorum in rem publicam meritis honores ei habeantur gratiaeque referantur,

    Cic. Phil. 3, 15, 39; 10, 11, 1:

    dis advenientem gratias pro meritis agere,

    Plaut. Am. 1, 1, 27; v. gratia.—
    2.
    To bring back any thing; to repeat, renew, restore, = repetere, retractare, renovare, etc.:

    (Hecyram) Iterum referre,

    to produce it again, Ter. Hec. prol. 7; id. ib. prol. alt. 21 and 30; cf. Hor. A. P. 179.— So, to bring up for reconsideration:

    rem judicatam,

    Cic. Dom. 29, 78:

    ludunt... Dictaeos referunt Curetas,

    Lucr. 2, 633:

    Actia pugna per pueros refertur,

    Hor. Ep. 1, 18, 62: institutum referri ac renovari, Civ. Div. in Caecil. 21, 68; cf.:

    consuetudo longo intervallo repetita ac relata,

    id. ib. 21, 67:

    te illud idem, quod tum explosum et ejectum est, nunc rettulisse demiror,

    Cic. Clu. 31, 86:

    cum ad idem, unde semel profecta sunt, cuncta astra redierint eandemque totius caeli descriptionem longis intervallis retulerint,

    id. Rep. 6, 22, 24:

    mysteria ad quae biduo serius veneram,

    id. de Or. 3, 20, 75:

    quasdam caerimonias ex magno intervallo,

    Liv. 3, 55:

    antiquum morem,

    Suet. Caes. 20:

    consuetudinem antiquam,

    id. Tib. 32 et saep.:

    cum aditus consul idem illud responsum rettulit,

    repeated, Liv. 37, 6 fin.:

    veterem Valeriae gentis in liberandā patriā laudem,

    to restore, Cic. Fl. 1, 1:

    hunc morem, hos casus atque haec certamina primus Ascanius Rettulit,

    Verg. A. 5, 598:

    O mihi praeteritos referat si Juppiter annos,

    id. ib. 8, 560.—
    b.
    To represent, set forth anew, reproduce, etc.:

    referre Naturam, mores, victum motusque parentum,

    to reproduce, Lucr. 1, 597:

    majorum vultus vocesque comasque,

    id. 4, 1221:

    mores, os vultusque ejus (sc. patris),

    Plin. Ep. 5, 16, 9:

    parentis sui speciem,

    Liv. 10, 7; cf.:

    (Tellus) partim figuras Rettulit antiquas, partim nova monstra creavit,

    Ov. M. 1, 437:

    faciem demptā pelle novam,

    Tib. 1, 8, 46:

    temporis illius vultum,

    Ov. M. 13, 443: si quis mihi parvulus aulā Luderet Aeneas, qui te tamen ore [p. 1545] referret, might represent, resemble thee, Verg. A. 4, 329; cf.:

    nomine avum referens, animo manibusque parentem,

    id. ib. 12, 348:

    Marsigni sermone vultuque Suevos referunt,

    Tac. G. 43:

    neque amissos colores lana refert,

    Hor. C. 3, 5, 28.—
    3.
    To convey a report, account, intelligence, by speech or by writing; to report, announce, relate, recite, repeat, recount; to mention, allege (class.;

    in late Lat. saepissime): certorum hominum sermones referebantur ad me,

    Cic. Fam. 1, 9, 10 Orell. N. cr.:

    tales miserrima fletus Fertque refertque soror (sc. ad Aeneam),

    Verg. A. 4, 438:

    pugnam referunt,

    Ov. M. 12, 160:

    factum dictumve,

    Liv. 6, 40:

    si quis hoc referat exemplum,

    Quint. 5, 11, 8:

    in epistulis Cicero haec Bruti refert verba,

    id. 6, 3, 20:

    quale refert Cicero de homine praelongo, caput eum, etc.,

    id. 6, 3, 67 et saep.:

    quaecunque refers,

    Hor. Ep. 1, 7, 60; 2, 1, 130:

    sermones deorum,

    id. C. 3, 3, 71:

    multum referens de Maecenate,

    Juv. 1, 66. —With obj.-clause, Suet. Caes. 30; Ov. M. 1, 700; 4, 796:

    Celso gaudere et bene rem gerere refer,

    Hor. Ep. 1, 8, 2 al.; cf. poet. by Greek attraction:

    quia rettulit Ajax Esse Jovis pronepos,

    Ov. M. 13, 141; and:

    referre aliquid in annales,

    Liv. 4, 34 fin., and 43, 13, 2:

    ut Proetum mulier perfida credulum Falsis impulerit criminibus, refert,

    Hor. C. 3, 7, 16.— Absol.:

    quantum, inquam, debetis? Respondent CVI. Refero ad Scaptium,

    I report, announce it to Scaptius, Cic. Att. 5, 21, 12:

    in quo primum saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum,

    reported, stated, id. Brut. 57, 288:

    (Hortensius) nullo referente, omnia adversariorum dicta meminisset,

    id. ib. 88, 301:

    abi, quaere, et refer,

    Hor. Ep. 1, 7, 53. —
    b.
    Poet. (mostly in Ovid), to repeat to one ' s self, call to mind:

    tacitāque recentia mente Visa refert,

    Ov. M. 15, 27:

    si forte refers,

    id. Am. 2, 8, 17:

    haec refer,

    id. R. Am. 308:

    saepe refer tecum sceleratae facta puellae,

    id. ib. 299:

    mente memor refero,

    id. M. 15, 451:

    foeda Lycaoniae referens convivia mensae,

    id. ib. 1, 165; cf.:

    illam meminitque refertque,

    id. ib. 11, 563.—
    c.
    Pregn., to say in return, to rejoin, answer, reply (syn. respondeo):

    id me non ad meam defensionem attulisse, sed illorum defensioni rettulisse,

    Cic. Caecin. 29, 85:

    ego tibi refero,

    I reply to you, id. ib. 29, 85, §

    84: ut si esset dictum, etc., et referret aliquis Ergo, etc.,

    id. Fat. 13, 30:

    quid a nobis autem refertur,

    id. Quint. 13, 44: retices;

    nec mutua nostris Dicta refers,

    Ov. M. 1, 656; 14, 696:

    Musa refert,

    id. ib. 5, 337; id. F. 5, 278:

    Anna refert,

    Verg. A. 4, 31:

    talia voce,

    id. ib. 1, 94:

    pectore voces,

    id. ib. 5, 409:

    tandem pauca refert,

    id. ib. 4, 333 et saep. —
    d.
    Publicists' t. t.
    (α).
    To bring, convey, deliver any thing as an official report, to report, announce, notify, = renuntiare:

    legati haec se ad suos relaturos dixerunt,

    Caes. B. G. 4, 9; cf.:

    cujus orationem legati domum referunt,

    id. B. C. 1, 35: responsa (legati), Cic. Fragm. ap. Non. 380, 31:

    legationem Romam,

    Liv. 7, 32:

    mandata ad aliquem,

    Caes. B. C. 3, 57:

    responsa,

    id. B. G. 1, 35; cf.:

    mandata alicui,

    id. ib. 1, 37:

    numerum capitum ad aliquem,

    id. ib. 2, 33 fin.:

    rumores excipere et ad aliquem referre,

    Cic. Deiot. 9, 25; cf. Caes. B. G. 1, 47:

    Ubii paucis diebus intermissis referunt, Suevos omnes, etc.,

    id. ib. 6, 10; Liv. 3, 38, 12.—
    (β).
    Ad senatum de aliquā re referre (less freq with acc., a rel.-clause, or absol.), to make a motion or proposition in the Senate; to consult, refer to, or lay before the Senate; to move, bring forward, propose: VTI L. PAVLVS C. MARCELLVS COSS... DE CONSVLARIBVS PROVINCIIS AD SENATVM REFERRENT, NEVE QVID PRIVS... AD SENATVM REFERRENT, NEVE QVID CONIVNCTVM DE EA RE REFERRETVR A CONSVLIBVS, S. C. ap. Cic. Fam. 8, 8, 5 sq.: de legibus abrogandis ad senatum referre. Cic. Cornel. 1, Fragm. 8 (p. 448 Orell.); cf.:

    de quo legando consules spero ad senatum relaturos,

    id. Imp. Pomp. 19, 58:

    de ejus honore ad senatum referre,

    id. Phil. 8, 11, 33:

    de eā re postulant uti referatur. Itaque consulente Cicerone frequens senatus decernit, etc.,

    Sall. C. 48, 5, 6:

    rem ad senatum refert,

    id. ib. 29, 1; cf.:

    tunc relata ex integro res ad senatum,

    Liv. 21, 5:

    rem ad senatum,

    id. 2, 22:

    consul convocato senatu refert, quid de his fieri placeat, qui, etc.,

    Sall. C. 50, 3: ut ex litteris ad senatum referretur, impetrari (a consulibus) non potuit. Referunt consules de re publicā, Caes. B. C. 1, 1; cf.:

    refer, inquis, ad senatum. Non referam,

    Cic. Cat. 1, 8, 20.—

    Of other bodies than the Senate (cf.: defero, fero): C. Cassium censorem de signo Concordiae dedicando ad pontificum collegium rettulisse,

    Cic. Dom. 53, 136: eam rem ad consilium cum rettulisset Fabius. Liv. 24, 45, 2; 30, 4, 9:

    est quod referam ad consilium,

    id. 30, 31, 9; 44, 2, 5; Curt. 4, 11, 10.— Per syllepsin: DE EA RE AD SENATVM POPVLVMQVE REFERRI, since referre ad populum was not used in this sense (for ferre ad populum); v. fero, and the foll. g:

    de hoc (sc. Eumene) Antigonus ad consilium rettulit,

    Nep. Eum. 12, 1.— Transf., to make a reference, to refer (class.): de rebus et obscuris et incertis ad Apollinem censeo referendum;

    ad quem etiam Athenienses publice de majoribus rebus semper rettulerunt,

    Cic. Div. 1, 54, 122; cf. Nep. Lys. 3; Cic. Quint. 16, 53.— Different from this is, *
    (γ).
    Referre ad populum (for denuo ferre), to propose or refer any thing anew to the people (cf. supra, II. B. 2.;

    v. Krebs, Antibarb. p. 1006): factum est illorum aequitate et sapientiā consulum, ut id, quod senatus decreverat, id postea referendum ad populum non arbitrarentur,

    Cic. Clu. 49, 137; cf. Att. ap. Non. p. 512, 29; Liv. 22, 20; Val. Max. 8, 10, 1.—
    e.
    A mercantile and publicists' t. t., to note down, enter any thing in writing; to inscribe, register, record, etc.:

    cum scirem, ita indicium in tabulas publicas relatum,

    Cic. Sull. 15, 42:

    in tabulas quodcumque commodum est,

    id. Fl. 9, 20:

    nomen in tabulas, in codicem,

    id. Rosc. Com. 1, 4:

    quod reliquum in commentarium,

    id. Att. 7, 3, 7:

    quid in libellum,

    id. Phil. 1, 8, 19:

    tuas epistulas in volumina,

    i. e. to admit, id. Fam. 16, 17 init.; cf.:

    orationem in Origines,

    id. Brut. 23, 89 al.:

    in reos, in proscriptos referri,

    to be set down among, id. Rosc. Am. 10, 27:

    absentem in reos,

    id. Verr. 2, 5, 42, § 109; cf.:

    aliquem inter proscriptos,

    Suet. Aug. 70:

    anulos quoque depositos a nobilitate, in annales relatum est,

    Plin. 33, 1, 6, § 18:

    senatūs consulta falsa (sc. in aerarium),

    enter, register, Cic. Fam. 12, 1, 1; id. Phil. 5, 4, 12. —Entirely absol.:

    ut nec triumviri accipiundo nec scribae referundo sufficerent,

    Liv. 26, 36 fin. —Here, too, belongs referre rationes or aliquid (in rationibus, ad aerarium, ad aliquem, alicui), to give, present, or render an account:

    rationes totidem verbis referre ad aerarium,

    Cic. Fam. 5, 20, 2;

    and rationes referre alone: in rationibus referendis... rationum referendarum jus, etc.,

    id. ib. 5, 20, 1; id. Pis. 25, 61; id. Verr. 2, 1, 30, § 77; 2, 3, 71, § 167:

    referre rationes publicas ad Caesarem cum fide,

    Caes. B. C. 2, 20 fin.:

    si hanc ex fenore pecuniam populo non rettuleris, reddas societati,

    Cic. Verr. 2, 3, 71, § 167:

    (pecuniam) in aerarium,

    Liv. 37, 57, 12; cf.: pecuniam operi publico, to charge to, i. e. to set down as applied to, Cic. Fl. 19, 44.— So, too, acceptum and in acceptum referre, to place to one ' s credit, in a lit. and trop. sense (v. accipio).— Hence, transf.: aliquem (aliquid) in numero (as above, in rationibus), in numerum, etc., to count or reckon a person or thing among:

    Democritus, qui imagines eorumque circuitus in deorum numero refert,

    Cic. N. D. 1, 12, 29:

    (Caesar, Claudius) in deorum numerum relatus est,

    Suet. Caes. 88; id. Claud. 45:

    Ponticus Heraclides terram et caelum refert in deos,

    Cic. N. D. 1, 13, 34:

    nostri oratorii libri in Eundem librorum numerum referendi videntur,

    id. Div. 2, 1, 4: hoc nomen in codicem relatum, id. Rosc. Com. B. and K. (al. in codice).—With inter (postAug. and freq.):

    ut inter deos referretur (August.),

    Suet. Aug. 97:

    diem inter festos, nefastos,

    Tac. A. 13, 41 fin.:

    hi tamen inter Germanos referuntur,

    id. G. 46; Suet. Claud. 11; id. Tib. 53:

    dumque refert inter meritorum maxima, demptos Aesonis esse situs,

    Ov. M. 7, 302:

    intellectum est, quod inter divos quoque referretur,

    Lampr. Alex. Sev. 14:

    inter sidera referre,

    Hyg. Fab. 192:

    inter praecipua crudelitatis indicia referendus,

    Val. Max. 9, 2, ext. 5:

    inter insulas,

    Plin. 5, 9, 9, § 48:

    dicebat quasdam esse quaestiones, quae deberent inter res judicatas referri,

    Sen. Contr. 2, 11, 12:

    eodem Q. Caepionem referrem,

    I should place in the same category, Cic. Brut. 62, 223.—
    4.
    Referre aliquid ad aliquid, to trace back, ascribe, refer a thing to any thing:

    qui pecudum ritu ad voluptatem omnia referunt,

    Cic. Lael. 9, 32:

    omnia ad igneam vim,

    id. N. D. 3, 14, 35:

    omnia ad incolumitatem et ad libertatem suam,

    id. Rep. 1, 32, 49; 1, 26, 41:

    in historiā quaeque ad veritatem, in poëmate pleraque ad delectationem,

    id. Leg. 1, 1, 5; id. Off. 1, 16, 52 et saep. al.:

    hunc ipsum finem definiebas id esse, quo omnia, quae recte fierent, referrentur, neque id ipsum usquam referretur,

    id. Fin. 2, 2, 5; cf.

    nusquam,

    id. ib. 1, 9, 29:

    ad commonendum oratorem, quo quidque referat,

    id. de Or. 1, 32, 145:

    hinc omne principium, huc refer exitum,

    Hor. C. 3, 6, 6.— With dat.:

    cujus adversa pravitati ipsius, prospera ad fortunam referebat,

    Tac. A. 14, 38 fin. — In Tac. once with in:

    quidquid ubique magnificum est, in claritatem ejus (sc. Herculis) referre consensimus,

    Tac. G. 34.—Rarely of persons;

    as: tuum est Caesar, quid nunc mihi animi sit, ad te ipsum referre,

    Cic. Deiot. 2, 7.— Absol.: ita inserere oportet referentem ad fructum, meliore genere ut sit surculus, etc., one who looks to or cares for the fruit, Varr. R. R. 1, 40, 6.—
    5.
    Culpam in aliquem referre, to throw the blame upon, accuse, hold responsible for, etc. (post-Aug.):

    hic, quod in adversis rebis solet fieri, alius in alium culpam referebant,

    Curt. 4, 3, 7; Aug. contr. Man. 2, 17, 25 Hier. Epp. 1, 9 fin.: cf.:

    augere ejus, in quem referet crimen, culpam,

    Cic. Inv. 2, 28, 83:

    causa ad matrem referebatur,

    Tac. A. 6, 49:

    causam abscessus ad Sejani artes,

    id. ib. 4, 57.

    Lewis & Short latin dictionary > refero

  • 19 affigo

    adfīgo (affīgo), ĕre, fixi, fixum - tr. -    - adfixet = adfixisset, Sil. 14, 536. [st1]1 [-] attacher, clouer, adapter.    - cruci aliquem adfigere, Liv. 28, 37, 2: attacher qqn à la croix.    - falces adfixae longuriis, Caes. BG. 3, 14, 5: faux adaptées à des perches.    - affigere ad terram, Liv.: clouer sur le sol.    - adfixus Caucaso, Cic. Tusc. 5, 8: (Prométhée attaché au Caucase.    - litteram K ad caput alicui adfigere, Cic. Amer. 57: imprimer sur le front de qqn la lettre K [Kalumnia, calomnie].    - adfixus ad Caucasum, Cic. Tusc. 2, 23 ; attaché au Caucase.    - regem cuspide ad terram adfixit, Liv. 4, 19, 5: il cloua le roi à terre de sa javeline.    - Ithaca in asperrimis saxulis tanquam nidulus adfixa, Cic. de Or. 1, 196: Ithaque fixée comme un pauvre nid sur de pauvres rochers escarpés.    - hiems non patitur (semen) radicem adfigere terrae, Virg. G. 2, 318: l'hiver ne permet pas que [le plant de vigne] fixe ses racines dans le sol.    - affigere flammam lateri, Virg.: mettre le feu aux flancs (d'une tour). [st1]2 [-] au fig. fixer, graver, inculquer.    - alicui tamquam magistro adfxus, Cic. Q. 3, 1, 19: attaché à qqn comme à un maître.    - in exigua ejus (terrae) parte adfixi, Cic. Rep. 1, 26: fixés sur un coin étroit de la terre.    - animis adfigi, Cic. de Or. 2, 357: se fixer dans les esprits.    - aliquid animo adfigere, Sen. Ep. 11, 8: fixer qqch dans l'esprit.    - aliquid memoriae adfigere, Quint. 10, 1, 19: fixer qqch dans la mémoire.    - illud tibi adfige, Sen. Ep. 113, 32: pénètre-toi de ceci.    - affigere litteras pueris, Quint.: graver les lettres dans la mémoire des enfants.
    * * *
    adfīgo (affīgo), ĕre, fixi, fixum - tr. -    - adfixet = adfixisset, Sil. 14, 536. [st1]1 [-] attacher, clouer, adapter.    - cruci aliquem adfigere, Liv. 28, 37, 2: attacher qqn à la croix.    - falces adfixae longuriis, Caes. BG. 3, 14, 5: faux adaptées à des perches.    - affigere ad terram, Liv.: clouer sur le sol.    - adfixus Caucaso, Cic. Tusc. 5, 8: (Prométhée attaché au Caucase.    - litteram K ad caput alicui adfigere, Cic. Amer. 57: imprimer sur le front de qqn la lettre K [Kalumnia, calomnie].    - adfixus ad Caucasum, Cic. Tusc. 2, 23 ; attaché au Caucase.    - regem cuspide ad terram adfixit, Liv. 4, 19, 5: il cloua le roi à terre de sa javeline.    - Ithaca in asperrimis saxulis tanquam nidulus adfixa, Cic. de Or. 1, 196: Ithaque fixée comme un pauvre nid sur de pauvres rochers escarpés.    - hiems non patitur (semen) radicem adfigere terrae, Virg. G. 2, 318: l'hiver ne permet pas que [le plant de vigne] fixe ses racines dans le sol.    - affigere flammam lateri, Virg.: mettre le feu aux flancs (d'une tour). [st1]2 [-] au fig. fixer, graver, inculquer.    - alicui tamquam magistro adfxus, Cic. Q. 3, 1, 19: attaché à qqn comme à un maître.    - in exigua ejus (terrae) parte adfixi, Cic. Rep. 1, 26: fixés sur un coin étroit de la terre.    - animis adfigi, Cic. de Or. 2, 357: se fixer dans les esprits.    - aliquid animo adfigere, Sen. Ep. 11, 8: fixer qqch dans l'esprit.    - aliquid memoriae adfigere, Quint. 10, 1, 19: fixer qqch dans la mémoire.    - illud tibi adfige, Sen. Ep. 113, 32: pénètre-toi de ceci.    - affigere litteras pueris, Quint.: graver les lettres dans la mémoire des enfants.
    * * *
        Affigo, affigis, pen. prod. affixi, affixum, affigere. Ficher à quelque chose, Afficher, Plaquer contre.
    \
        Cruci affigere. Liu. Crucifier, Attacher à clous contre une croix.
    \
        Affigere ad caput literam. Cicero. Fletrir au front d'une lettre chaulde.
    \
        Cuspide ad terram affixit. Liu. L'a fiché en terre de la pointe de son baston.
    \
        Affigere aliquid animo suo familiarius. Quintil. Planter, Ficher, Imprimer quelque chose en son esprit ou memoire.
    \
        Humo affigere particulam diuinae aurae. Horat. Appliquer son esprit aux choses terriennes.
    \
        Lecto affigere aliquem. Horat. Le faire tenir et demourer continuellement dedens le lict.
    \
        Affigere literas pueris. Quintil. Leur faire retenir par cueur.
    \
        Oscula affigere. Claudian. Baiser.
    \
        Affigere, per translationem dictum: vt Affigere dulcedinem animis. Plin. Imprimer en l'entendement, Ficher en l'esprit.

    Dictionarium latinogallicum > affigo

  • 20 pes

    pēs, pĕdis, m. [kindr. with Sanscr. pād, foot, from root pad, ire; Gr. pod-, pous; Goth. fōt; old Germ. vuoz; Engl. foot], a foot of man or beast.
    I.
    Lit.:

    si pes condoluit,

    Cic. Tusc. 2, 22, 52:

    calcei apti ad pedem,

    id. de Or. 1, 54, 231:

    nec manus, nec pedes, nec alia membra,

    id. Univ. 6:

    pede tellurem pulsare,

    i. e. to dance, Hor. C. 1, 37, 1; cf.:

    alterno pede terram quatere,

    id. ib. 1, 4, 7;

    4, 1, 27: pedis aptissima forma,

    Ov. Am. 3, 3, 7:

    aves omnes in pedes nascuntur,

    are born feet first, Plin. 10, 53, 74, § 149:

    cycnum pedibus Jovis armiger uncis Sustulit,

    Verg. A. 9, 564; cf. id. ib. 11, 723: pedem ferre, to go or come, id. G. 1, 11:

    si in fundo pedem posuisses,

    set foot, Cic. Caecin. 11, 31: pedem efferre, to step or go out, Plaut. Bacch. 3, 3, 19:

    qui pedem portā non extulit,

    Cic. Att. 8, 2, 4; 6, 8, 5:

    pedem portā non plus extulit quam domo suā,

    id. ib. 8, 2, 4: pedem limine efferre, id. Cael. 14, 34: pedem referre, revocare, retrahere, to go or come back, to return:

    profugum referre pedem,

    Ov. H. 15, 186; id. M. 2, 439.—Said even of streams:

    revocatque pedem Tiberinus ab alto,

    Verg. A. 9, 125:

    retrahitque pedes simul unda relabens,

    id. ib. 10, 307; cf. infra, II. H.: pedibus, on foot, afoot:

    cum ingressus iter pedibus sit,

    Cic. Sen. 10, 34; Suet. Aug. 53.—

    Esp. in phrase: pedibus ire, venire, etc.: pedibus proficisci,

    Liv. 26, 19:

    pedibus iter conficere,

    id. 44, 5:

    quod flumen uno omnino loco pedibus transire potest,

    Caes. B. G. 5, 18:

    (Caesar) pedibus Narbonem pervenit,

    id. B. C. 2, 21:

    ut neque pedibus aditum haberent,

    id. B. G. 3, 12 init. —Rarely pede ire ( poet. and late Lat.):

    quo bene coepisti, sic pede semper eas,

    Ov. Tr. 1, 9, 66:

    Jordanem transmiserunt pede,

    Ambros. in Psa. 118, 165, n. 16.— Trop.:

    Bacchus flueret pede suo,

    i. e. wine unmixed with water, Auct. Aetn. 13; cf.:

    musta sub adducto si pede nulla fluant,

    Ov. P. 2, 9, 32, and II. H. infra.—Pregn., by land:

    cum illud iter Hispaniense pedibus fere confici soleat: aut si quis navigare velit, etc.,

    Cic. Vatin. 5, 12:

    seu pedibus Parthos sequimur, seu classe Britannos,

    Prop. 2, 20, 63 (3, 23, 5):

    ego me in pedes (conicio),

    take to my heels, make off, Ter. Eun. 5, 2, 5.— Esp.: ad pedes alicui or alicujus, accidere, procidere, jacere, se abicere, se proicere, procumbere, etc., to approach as a suppliant, to fall at one's feet:

    ad pedes omnium singillatim accidente Clodio,

    Cic. Att. 1, 14, 5:

    abjectā togā se ad generi pedes abiecit,

    id. ib. 4, 2, 4:

    rex procidit ad pedes Achillei,

    Hor. Epod. 17, 14:

    vos ad pedes lenonis proiecistis,

    Cic. Sest. 11, 26:

    filius se ad pedes meos prosternens,

    id. Phil. 2, 18, 45:

    tibi sum supplex, Nec moror ante tuos procubuisse pedes,

    Ov. H. 12, 186:

    cui cum se moesta turba ad pedes provolvisset,

    Liv. 6, 3, 4:

    ad pedes Caesaris provoluta regina,

    Flor. 4, 11, 9:

    (mater una) mihi ad pedes misera jacuit,

    Cic. Verr. 2, 5, 49, § 129; cf.:

    amplecti pedes potui,

    Ov. M. 9, 605:

    complector, regina, pedes,

    Luc. 10, 89:

    servus a pedibus,

    a footman, lackey, Cic. Att. 8, 5, 1: sub pedibus, under one's feet, i. e. in one's power, Verg. A. 7, 100; Liv. 34, 32: sub pedibus esse or jacere, to be or lie under one's feet, i. e. to be disregarded ( poet.):

    sors ubi pessima rerum, Sub pedibus timor est,

    Ov. M. 14, 490:

    amicitiae nomen Re tibi pro vili sub pedibusque jacet,

    id. Tr. 1, 8, 16: pedem opponere, to put one's foot against, i. e. to withstand, resist, oppose ( poet.), id. P. 4, 6, 8: pedem trahere, to drag one's foot, i. e. to halt, limp; said of scazontic verse, id. R. Am. 378: trahantur haec pedibus, may be dragged by the heels, i. e. may go to the dogs (class.):

    fratrem mecum et te si habebo, per me ista pedibus trahantur,

    Cic. Att. 4, 16, 10; id. Fam. 7, 32, 2: ante pedes esse or ante pedes posita esse, to lie before one's feet, i. e. before one's eyes, to be evident, palpable, glaring:

    istuc est sapere, non quod ante pedes modo est, Videre, sed etiam illa, quae futura sunt, Prospicere,

    Ter. Ad. 3, 3, 32:

    transilire ante pedes posita, et alia longe repetita sumere,

    Cic. de Or. 3, 40, 160:

    omni pede stare,

    i. e. to use every effort, make every exertion, Quint. 12, 9, 18: nec caput nec pes, neither head nor foot, beginning nor end, no part:

    nec caput nec pes sermonum apparet,

    Plaut. As. 3, 3, 139:

    garriet quoi neque pes neque caput conpareat,

    id. Capt. 3, 4, 81: tuas res ita contractas, ut, quemadmodum scribis, nec caput nec pedes, Curio ap. Cic. Fam. 7, 31, 2:

    ut nec pes nec caput uni Reddatur formae,

    Hor. A. P. 8:

    dixit Cato, eam legationem nec caput, nec pedes, nec cor habere,

    Liv. Epit. 50: pes felix, secundus, i. e. a happy or fortunate arrival:

    adi pede secundo,

    Verg. A. 8, 302:

    felix,

    Ov. F. 1, 514; cf.:

    boni pedis homo, id est cujus adventus afferat aliquid felicitatis,

    Aug. Ep. ad Max. Gram. 44.—So esp. pes dexter, because it was of good omen to move the right foot first;

    temples had an uneven number of steps, that the same foot might touch the first step and first enter the temple,

    Vitr. 3, 3; cf. Petr. 30:

    quove pede ingressi?

    Prop. 3 (4), 1, 6.—So the left foot was associated with bad omens; cf. Suet. Aug. 92 init.:

    pessimo pede domum nostram accessit,

    App. M. 6, 26, p. 184, 1; hence, dextro pede, auspiciously: quid tam dextro [p. 1363] pede concipis, etc., Juv. 10, 5: pedibus pecunia compensatur, said proverbially of distant lands purchased at a cheap rate, but which it costs a great deal to reach, Cato ap. Cic. Fl. 29, 72: a pedibus usque ad caput, from head to foot, all over (late Lat.; cf.:

    ab imis unguibus usque ad verticem summum,

    Cic. Rosc. Com. 7, 20), Aug. in Psa. 55, 20; 90, 1, 2 et saep.; cf.:

    a vestigio pedis usque ad verticem,

    Ambros. Offic. Min. 2, 22, 114.—
    B.
    In partic.
    1.
    Milit. t. t.: descendere ad pedes, to alight, dismount, of cavalry, Liv. 9, 22:

    pedibus merere,

    to serve on foot, as a foot-soldier, id. 24, 18:

    ad pedes pugna ierat,

    they fought on foot, id. 21, 46: pedem conferre, to come to close quarters:

    collato pede rem gerere,

    id. 26, 39; Cic. Planc. 19, 48.—
    2.
    Publicist's t. t.: pedibus ire in sententiam alicujus, to adopt one's opinion, take sides with one:

    cum omnes in sententiam ejus pedibus irent,

    Liv. 9, 8, 13; 5, 9, 2.—
    3.
    In mal. part.:

    pedem or pedes tollere, extollere (ad concubitum),

    Mart. 10, 81, 4; 11, 71, 8;

    hence the lusus verbb. with pedem dare and tollere,

    Cic. Att. 2, 1, 5. —
    II.
    Transf.
    A.
    A foot of a table, stool, bench, etc., Ter. Ad. 4, 2, 46:

    mensae sed erat pes tertius impar,

    Ov. M. 8, 661; cf.:

    pedem et nostrum dicimus, et lecti, et veli, ut carminis (v. in the foll.),

    Sen. Ben. 2, 34, 2:

    tricliniorum,

    Plin. 34, 2, 4, § 9:

    subsellii,

    Auct. Her. 4, 55, 68:

    pes argenteus (mensae),

    Juv. 11, 128.—
    B.
    Pes veli, a rope attached to a sail for the purpose of setting it to the wind, a sheet:

    sive utrumque Juppiter Simul secundus incidisset in pedem,

    Cat. 4, 19:

    pede labitur aequo,

    i. e. before the wind, with the wind right aft, Ov. F. 3, 565:

    pedibus aequis,

    Cic. Att. 16, 6 init.; cf. also the passage quoted above from Sen. Ben. 2, 34, 2; and:

    prolato pede, transversos captare Notos,

    id. Med. 322.— Hence, facere pedem, to veer out one sheet, to take advantage of a side wind, to haul the wind: una omnes fecere pedem;

    pariterque sinistros, Nunc dextros solvere sinus,

    Verg. A. 5, 830:

    prolatis pedibus,

    Plin. 2, 47, 48, § 128.—
    C.
    The foot of a mountain (post-class.):

    Orontes imos pedes Casii montis praetermeans,

    Amm. 14, 8, 10 al. —
    D.
    Ground, soil, territory (post-class.):

    in Caesariensis pede,

    Sol. 3, 2:

    omnis Africa Zeugitano pede incipit,

    id. 27, 1; cf.:

    quamvis angustum pedem dispositio fecit habitabilem,

    Sen. Tranq. An. 10, 4.—
    E.
    The stalk or pedicle of a fruit, esp. of the grape, together with the husk:

    vinaceorum pes proruitur,

    Col. 12, 43; so id. 12, 36.—Of the olive, Plin. 15, 1, 2, § 5: pes milvinus or milvi, the stalk or stem of the plant batis, Col. 12, 7.—Hence, as a name for several plants: pedes gallinacei, a plant:

    Capnos trunca, quam pedes gallinaceos vocant,

    Plin. 25, 13, 98, § 155:

    pedes betacei,

    beetroots, Varr. R. R. 1, 27.—
    F.
    Pedes navales, rowers, sailors, Plaut. Men. 2, 2, 75.—
    G.
    The barrow of a litter, Cat. 10, 22.—
    H.
    Poet., of fountains and rivers: inde super terras fluit agmine dulci, Quā via secta semel liquido pede detulit undas, Lucr, 5, 272;

    6, 638: crepante lympha desilit pede,

    Hor. Epod. 16, 47:

    liquido pede labitur unda,

    Verg. Cul. 17:

    lento pede sulcat harenas Bagrada,

    Sil. 6, 140.—
    K.
    A metrical foot:

    ad heroum nos dactyli et anapaesti et spondei pedem invitas,

    Cic. de Or. 3, 47, 82:

    pedibus claudere verba,

    to make verses, Hor. S. 2, 1, 28:

    musa per undenos emodulanda pedes,

    in hexameters and pentameters, Ov. Am. 1, 1, 30:

    inque suos volui cogere verba pedes,

    id. Tr. 5, 12, 34.—
    2.
    A kind of verse, measure:

    et pede, quo debent fortia bella geri,

    Ov. Ib. 646:

    Lesbius,

    Hor. C. 4, 6, 35.—
    L.
    In music, time (postAug.), Plin. 29, 1, 5, § 6.—
    M.
    A foot, as a measure of length (class.):

    ne iste hercle ab istā non pedem discedat,

    Plaut. As. 3, 3, 13:

    ab aliquo pedem discessisse,

    Cic. Deiot. 15, 42:

    pedem e villā adhuc egressi non sumus,

    id. Att. 13, 16, 1:

    pes justus,

    Plin. 18, 31, 74, § 317.—Hence, transf.: pede suo se metiri, to measure one's self by one's own foot-rule, i. e. by one's own powers or abilities, Hor. Ep. 1, 7, 98.—
    N.
    Pedes, lice; v. pedis.—
    O.
    The leg (late Lat.), in phrase: pedem frangere, Aug. Civ. Dei, 22, 22, 3; id. Serm. 273, 7.

    Lewis & Short latin dictionary > pes

Страницы

См. также в других словарях:

  • PILEUS — I. PILEUS insigne domus, in urbe Siciliae Catana, cuius inhabitatores hominum pessimi, dicuntur Taisnierio apud Thom. Fazellum, de Rebus Sic. l. 1. c. 1. Tritum, inquiit, Taisnierius in Chiromantia sua, est proverbium, inter totius orbis homines… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • HEBRUS — I. HEBRUS Cyzicenus a Polluce in conflictu nocturno caesus ac semianimis relictus, Idem l. 3. v. 149. Philas et trepido Pollux impingitur Hebro. II. HEBRUS Thraciae fluv. aureas volvens arenas, in Rhodope monte nascens; supra Philippopolim, et e… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • POLONIA — quae a planitie terrae (quam ipsi vernacule etiamnum Pole vocant) nomen habet, vasta regio est, quae Schlesiae ad Occasum proxima est, Hungaris, Lithunanis et Prutenis contermina. Dividitur in Maiorem et Minorem. Maior dicitur, quae Septentrionem …   Hofmann J. Lexicon universale

  • CONVIVIA — vide de iis iam aliquid supra, in voce Cibus: item Cena. In iis, Varro convivarum numerum incipere voluit a Gratiarum numero. et progredi ad Musarum, quibus Apollinem quoque suum indulget Erasinus. Vettius tamen apud Macrob. l. 1. Saturn. c. 7.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • LAURUS — scientiae symbolum, ob non unam rationem; Unde quibusdam arbor ea credita, in qua primi nostri Progenitores peccârunt, vide Fortun. Licet. l. de Gemmis Annularibus c. 25. p. 62. Proin et vaticinii typus habita, quam ob causam vaticinantes Lauro… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ANDES — I. ANDES Aliis Cordillera de los Andes, et Sierra Nevada, montes Americae meridionalis altissimi. quorum multi ignivomi, praesertim versus Chilem, ad evius usque meridiem extenduntur, a parte Septentrionalis tegni Peruviae, ab Hispanis Volcano… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • FASCIA — ex Graeco Βασκία, ut videre est, apud Salmas. ad Solin. p. 138. non modo in vestitu, sed etiam in ornatu numeratur, Martiano Capellae l. 2. de Nupt. At cingulum, quo pectus annecteret, sibi prudens mater exolvit, et ne Philologia ipsius Phronesis …   Hofmann J. Lexicon universale

  • MITRA — Syriacum Scaligero: ab antique μίω, i. e. μιτόω ligo, Eustath. a μίτος, i. e. filum, Etymol. Lat. Vitta, Hebr. Gap desc: Hebrew funis, χοινίον: proprie signisicat tegmen muliebris capitis. Et quidem aliquando sonat redimiculum capitis, e quo… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PALAESTINS — provincia Syriae Arabiae contermina. Herodot. tota n Syriam vocat Palaestinam. In ea quinque civita tes continebantur, Gaza, Ascalon, Gath, Accaron, et Azotus. Vide Plin. l. 5. c. 20 et l. 6. c. 27. Alii terram Sanctam vocant, in Galilaeam ad… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PAN — quem pastorum, venatorumque Deum, et universae vitae rusticanae praesidem crediderung antiqui, cuius fil. fuerit, non satis constat. Homer. in Hymnis, Mercurii filium facit: Ε῾ρμείαο φίλον γόνον ἔννεπε Μοῦσα, Αἰτοπόδην, δικέρωτα, φιλόκροτον.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • SENA — I. SENA Insula parva Britanniae minoris l Isle de Sain, in Orientali Curiosolitarum, inter Syrtes et Brevia, vix una leuc. ab ora in Occasum uti a vico Ras Fontene, 18. autem a Corisopito; 5. a Gobaeo promontor. in Meridiem. II. SENA Piceni sive… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»